چکیده:
معماری اسلامی در تمامی ادوار تاریخی دارای شکوه و عظمتی مثالزدنی بوده است.در اینگونه معماری،مسجد مجموعهای از هنرهای گوناگون است و به تزیین آن توجه خاصی شده است.مسجد اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی است.تجلی انوار حق در عالم هستی و کائنات به ظهور رسیده،به وسیلهی هنرمند مسلمان در معماری جلوهگر شده است.در تزیینات مساجد کتیبهنگاری جایگاه باارزشی دارد و وجود آن از خصایص بارز هرنوع بنایی است و اهمیت فراوان دارد.کتیبهها علاوه بر زیبایی و وحدت خط و نقش استادی و مهارت هنرمندان در بهرهگیری از این دو عنصر را نشان میدهد. یکی از همین شاهکارهای هنر معماری اسلامی،مسجد وکیل شیراز دوران زندیه میباشد.این مسجد یکی از زیباترین و مستحکمترین مساجدی است که بعد از دورهی صفویه در ایران ساخته شده و از نظر ویژگیهای معماری و هنر حجاری که در ساختمان آن به کار رفته،درخور توجه است.اهمیت مسجد وکیل به جزء وسعت زیاد آن در به کارگیری نقوش،رنگهای درخشان و شاد و کتیبههاست.کتیبههای این بنا با مضمون آیات قرآنی،اسماء متبرکه احادیث به صورت بسیار زیبا بر تزئینات معماری اسلامی نقش بستهاند.کاشیکاریهای رنگی(کاشیهای هفت)با نقوش گل و بوته و همچنین مقرنسکاریهای ساده و زیبا،کتیبهها با مضامین مذهبی(در طاقنماهای بزرگ شمال و جنوبی و همچنین در سر و هشتی مسجد)و حضور نقاشی در این مسجد،آن را به یکی از شاخصترین نمونههای دوران زندیه و هنر معماری ایران تبدیل نموده است. از آنجایی که هنر دوران زندیه نسبت به دورانهای دیگر مورد بیمهری و کمتوجهی بیشتری قرار گرفته،انتخاب و بررسی مسجد وکیل شیراز،به جهت بررسی تزیینات کتیبهای آن میتواند راهگشای دیگر تحقیقات در این زمینه باشد. این مقاله با استفاده از تصاویر متنوع و زیبا،بررسی مضامین کتیبههای(قرآنی،دعایی و احادیث)در مسجد وکیل شیراز(دورهی زندیه)،را بر عهده دارد. سؤالات و اهداف اصلی تحقیق:1-آیا ارتباطی میان کتیبه و معماری در مسجد وکیل شیراز وجود دارد؟ 2-کتیبههای مسجد وکیل شیراز از لحاظ زیباییشناختی و بصری در چه سطحی است؟ 3-ارتباط نهفته میان مضامین کتیبههای مسجد وکیل شیراز با فرم و فضا چگونه است؟ اهداف مقاله: 1-بررسی و مطالعه کتیبههای به کار رفته در این مسجد به لحاظ محتوایی،مضمونی و زیباشناختی. 2-دستیابی به نوع سنخیت انتخاب کتیبه با محل کاربرد آن در مسجد وکیل شیراز مطالب این مقاله با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانهای و عکاسی از کتیبههای مسجد و به شیوهی توصیفی،تاریخی و تحلیلی تنظیم گردیده است.
خلاصه ماشینی:
تزیینات کتیبهای مسجد وکیل شیراز دکتر مهناز شایستهفر چکیده معماری اسلامی در تمامی ادوار تاریخی دارای شکوه و عظمتی مثالزدنی بوده است.
این مسجد یکی از زیباترین و مستحکمترین مساجدی است که بعد از دورهی صفویه در ایران ساخته شده و از نظر ویژگیهای معماری و هنر حجاری که در ساختمان آن به کار رفته،درخور توجه است.
کاشیکاریهای رنگی(کاشیهای هفت)با نقوش گل و بوته و همچنین مقرنسکاریهای ساده و زیبا،کتیبهها با مضامین مذهبی(در طاقنماهای بزرگ شمال و جنوبی و همچنین در سر و هشتی مسجد)و حضور نقاشی در این مسجد،آن را به یکی از شاخصترین نمونههای دوران زندیه و هنر معماری ایران تبدیل نموده است.
15 آنچه در این مقاله بدان پرداخته میشود،بررسی کتیبههای مسجد وکیل شیراز با در نظر گرفتن نوع خط،روش اجرا و مفاهیم کتیبهها است که به شرح ذیل بیان میشود.
17 مسجد وکیل یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم این دوره میباشد که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 10: نمایی از حیاط مسجد (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 11:نمایی از طاق مروارید ایوان شمالی (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 12:تکتیبههای طاق مروارید این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرزوبوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی را در پیوند دین و دنیا،به وجود آورده است.
این هفت رنگ از دو گروه سه (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 13:کتیبه هلالی طاق مروارید (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 14: کتیبهای در قاب دیوار کناری طاق مروارید (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 15:شبستان اصلی مسجد رنگ:سفید،سیاه،صندلفام و چهار رنگ:سرخ،زرد،سبز و آبی تشکیل شده است23.