چکیده:
زیبایی و ارزش هنر اسلامی تا حدودی به فلزکاری و تزیینات آن بستگی دارد.از آنجایی که هنر ایرانی بر مبنای تزیینات استوار شده است.کتیبهنویسی بر روی اشیای فلزی،به عنوان یکی از ارکان اصلی تزیینات به شمار میآید.تزیینات کتیبهنگاری فلزکاری در دورهی صفوی و پس از آن در زمان قاجار،خلق تفاهمی است میان هنر و مذهب که میتوان تنها در نبوغ هنری و معنوی ایرانیان جستوجو و در آثار بسیار بر جایمانده از ادوار تاریخی مشاهده کرد. در میان مضامین مذهبی به کار رفته در کتیبههای آثار فلزی این دوران،ذکر نام علی(ع)و یا وجود نام ایشان در کنار الله و محمد،همچنین دعا در مدح دوازده امام و قسمتهایی از دعای پرفیض نادعلی به منظور مددجویی از ایشان،از جمله مضامینی است که نه تنها گویای ارادت به این امام همام است،بلکه مستقیما گرایش به مذهب تشیع را نزد ایرانیان متجلی میسازد. در این مقاله سعی شده است علاوه بر توضیح اجمالی در مورد هنر فلزکاری صفویه و قاجار،مضامینی که به حضور نام علی(ع)در تزیینات کتیبه نگاری فلز پرداخته شده با ذکر نمونههایی مورد بررسی قرار گیرد. اهداف: -بررسی تفاوتها و شباهتهای نگارگری نام علی(ع)در مضامین خطنگارههای فلزکاری صفویه و قاجار. -بررسی تأثیرگذاری شرایط سیاسی و فرهنگی و هنری دورانهای مورد بحث در بکارگیری مضامین شیعی سؤالات: -حضور نام مبارک علی(ع)با چه مضامینی در هنر فلزکرای تجلی یافته است؟ -نوع گرایش مضامین دوره صفویه با قاجاریه چه تفاوتها و شباهتهایی داشته است؟ روش تحقیق:توصیفی و تحلیلی و تاریخی.
خلاصه ماشینی:
در میان مضامین مذهبی به کار رفته در کتیبههای آثار فلزی این دوران،ذکر نام علی(ع)و یا وجود نام ایشان در کنار اللّه و محمد،همچنین دعا در مدح دوازده امام و قسمتهایی از دعای پرفیض نادعلی به منظور مددجویی از ایشان،از جمله مضامینی است که نه تنها گویای ارادت به این امام همام است،بلکه مستقیما گرایش به مذهب تشیع را نزد ایرانیان متجلی میسازد.
خط تزیینی که به دست استادان زبردست،چندین قرن ساختهوپرداخته شده بود،نه تنها میدان را برای هنرمندان و مبتکران ادوار بعد تنگ نمیکرد،بلکه تحت لوای نام امیر المومنین و حسی که هنرمند شیعی را از دیگر مذاهب برتری داده و متمایز کرده بود،زمزمهی دوستی میان هنرمندان و حب علی ابن ابیطالب بیش از پیش در هنر دخالت یافت و بر کتیبههای فلزکاری پس از دورهی صفویه استوار و مزین گردید.
هرچند هنر فلزکاری در دورهی قاجاریه رو به افول گرایید اما همچنان زیبایی ذاتی هنر ایرانی را به همراه داشت و عناصر مذهبی و شیعی در آثار به جای مانده از این دوران نیز متجلی است.
-ذکر نام«علی»(ع)در کنار اللّه و محمد(ص)و ائمه اطهار در قسمتهای مختلفی از آثار فلزی بر جای مانده از دوران صفویه و قاجار،طرحهای پیچیده و ظریفی را ایجاد کردهاند که نشان از معنویت دارد و در بعضی موارد به عناصر و نمادهای شیعی اشاره شده است.
نمونهی دیگری که قسمتی از دعای نادعلی بر روی آن نقش بسته است،گلدان فلزی متعلق به دورهی صفوی است(تصویر 14)که کرهی بدنه (به تصویر صفحه مراجعه شود)تصویر 19:قندیل برنجی،دعا در مدح امام علی،نادعلی،دعای دوازده امام، خط ثلث،دوره صفوی،موزه ملی ایران.