چکیده:
در میان منابع و گزارشهای علمی راجع به محوطه باستانی معبد آناهیتا در کنگاور،بهصورت پراکنده به موضوع استخراج سنگ آن اشاراتی رفته است،اما تاکنون فهرستی هرچند اجمالی از معادن این محوطه بهصورت یکجا عرضه نشده است.این مقاله که حاصل بررسیهای میدانی سال 1383 خورشیدی است به معرفی معادن سنگ معبد آناهیتا میپردازد.در اینجا معادن چلمران،باغ ملی،اله دانه، رستم آباد،قوره جیل،هلال احمر،آثار جنوب محوطه معبد و بقایای باستانی سراب دهلر معرفی میشوند.شماری از موارد مذکور برای نخستینبار معرفی شده و درباره دیگر معادن اشاره پراکندهای در کتب،رسالات و سفرنامهها یافت میشود.
خلاصه ماشینی:
"(لسترنج،1377:204) از مؤلفین و سیاحان مسلمان کمتر کسی به معدن استخراج قطعات حجاری بنای آناهیتا پرداخته و اغلب تحت الشعاع عظمت و شگفتی معبد قرار گرفته و مجالی برای بررسی دیگر آثار کنگاور یا منابع تأمین مصالح ساختمانی این بنا برایشان نمانده است.
»(1372:50) علی رضا خان عضد الملک در اواخر سال 1283 ق که از طرف ناصر الدین شاه مأمور شد خشتهای طلای گنبدهای مطهر امام علی النقی(علیه السلام)و امام حسن عسکری(علیه السلام)را به عتبات ببرد،چند شبی در کنگاور مقیم شده و از معبد آناهیتا دیدن کرده است: «در طرف جنوب پهلوی صحرا قلعه[ای]از سنگ است که گویند شمرام عروس نمرود ساخته.
در منتهی الیه شمال غرب محدوده شهری کنگاور(ساختمان هلال احمر)و در امتداد رگه مزبور بقایای تراش سنگ مشهود است و این موضوع میتواند به ارائه این نظر منجر گردد که در حد فاصل این دو نقطه کارگاه استخراج سنگ دایر بوده و علی الاصول میباید به خاطر نزدیکی به معبد حجم عظیمی از آن برداشت شده و در مراحل بعدی به سراغ معادن دیگر رفته باشند.
در این جا آثار برش بر چند صخره نزدیک به چشمه رؤیت شده و روی چند قطعه از سنگهای تراشیده این محل علائمی مانند علائم و نشانههای حجاری سنگهای معبد آناهیتا دیده میشود.
این محوطه در وهله اول با هدف بررسی یکی از معادن استخراج سنگ برای معبد آناهیتا مورد ارزیابی واقع شد،اما فاصله زیاد آن با کنگاور از یک سو و وجود بخشی از کوچکی از یک دیوار،قطعات تراشخورده سنگ،آجرها و سفالهای پراکنده از سوی دیگر،چنین فرض و احتمالی را ضعیف مینمود."