چکیده:
اران یا آلبانیای تاریخی،در دوره پیش از اسلام،سرزمینی مستقل بود که محدوده آن امروزه تقریبا جمهوری آذربایجان کنونی را شامل میشود.در مورد اقوام ساکن در اران،در میان تاریخنویسان و زبانشناسان،اختلاف شدیدی وجود دارد.برخی از نویسندگان،ترکان،برخی ایرانیان و برخی دیگر،ارانیان یا آلبانها را ساکنان اصلی آن دیار قلمداد میکنند.در این تحقیق،با استفاده از منابع اولیه و همچنین تحقیقات جدید به این مسأله پرداخته شده و در مورد اقوام مختلف ساکن در اران در آستانه فتح اسلامی، پژوهش به عمل آمده است.
خلاصه ماشینی:
"پرفسور اقرار علی اف،تاریخنگار معروف و معاصر جمهوری آذربایجان،بر روی آلبان بودن طایفه هرها نیز تأکید میکند،5اما آلبان بودن سیلویها،لوپنیها،گلها و لگها هنوز به اثبات نرسیده است بیشک این طوایف از قدیم در شمال آلبانیا زندگی میکردند.
6 به نظر اقرار علی اف،طوایف آلبانی،در ولایات جنوب شرق قفقاز بومی هستند و مدارکی وجود دارد که آنها در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد موجود بودند.
1زبان و تیرههای ایرانی در اران ایرانیزبانان،مهاجران به اران هستند و به هیچوجه آنها را نمیتوان بومی تلقی کرد، اما باید توجه داشت که حضور آنها در منطقه یاد شده به دورههای قدیم و به زبان مهاجرت آریاییها از دشتهای جنوب روسیه به ایران بازمیگردد.
اسب قبرهای مربوط به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد در شمال قفقاز و اران،مسیر مهاجرت گروهی از آنان را نشان میدهد و معلوم است که دفن اسبها،به باورهای مردم دشتهای جنوب روسیه تعلق دارد.
این قوم که هردوت به تفصیل از آنها سخن گفته،1در قرونهای دوم و سوم پیش از میلاد از شمال وارد اران شده،در شهر چولا،نزدیکی دربند،سکونت گزیدند و بعدها در سواحل دریای خزر،پادشاهی ماساژت را به وجود آوردند.
بعضی از تاریخنگاران معاصر جمهوری آذربایجان،از جمله پروفسور یوسف اف عقیده دارند که ترکها از اقوام بومی اران هستند و طوایف مختلف ترکهای قدیم،دستکم از سومین هزاره پیش از میلاد،در آنجا زندگی میکردند.
بلکه باید توجه داشت که از قرن سوم میلادی،یعنی از زمانی که نخستین حمله خزران به اران توسط موسی خورنی گزارش داده شده،6بارها حمله،نفوذ،مهاجرت و کوچانیدن آنها به منطقه یاد شده صورت گرفته است."