چکیده:
بهرهبرداری و استفاده از صنایع فلزی در ایران سابقه کهن دارد.البته در ابتدای دورههای اسلامی بنا به ممنوعیت استفاده از اشیای فلزی نفیس تا مدتها ساخت این نوع آثار روند نزولی خود را طی میکرد که تماما عوامل سیاسی،اقتصادی،فرهنگی،دینی بر آن تاثیر جدی داشته است تا جایی که بعدها هنرمندان فلزکار ایران اشیایی از جنس مفرغ و مس ساختند و حتی به ترصیع با مواد گرانبها روی آوردند و شیوه بر سبک ساخت این نوع آثار در چها قرن اول اسلامی بر اساس هنر ساسانی بود.هنر فلزگری به دلیل شکل خاص هنری و به لحاظ حمایت مالی و معنوی حاکمان اسلامی توانست در ادوار بعدی تحول یابد و در قرن 8 ه.ق به سرحد شکوه و کمال برسد.مرکز فلزکاری ایران تا 4 قرن اول اسلام شهر هرات بود که بسیاری از هنرمندان آن در طی یورش مغولان از شرق مجبور به مهاجرت شدند.این افراد با سفر به فارس،آذربایجان،موصل،مصر و سوریه تحت حمایت حاکمان محلی قرار گرفتند تا اینکه مجددا در سده 8 ه.ق با اشغال سوریه توسط غازان خان مراکز فلزکاری سوریه تحت حمایت ایلخانان قرار گرفته و با برقراری روابط فرهنگی بین هنرمندان ایران و ممالک دیگر در شهرهای موصل،حلب،تبریز،شیراز و مراکز بزرگ فلزکاری اسلامی بنیان گذاشته شد.آثار هنری این مناطق نشانههایی از مکاتب محلی خود مانند سبک شیراز،خراسان،تبریز و موصل را دارند اما تاثیرات فوق در سوریه و مصر بیشتر است به نحوی که در کتیبههای این آثار مضامینی در رابطه با ستایش سلطان در کنار صحنههای تشریفاتی و بزم و در باغ و ورزش و...دیده میشود که تماما برگرفته از نسخههای خطی سده 8 ه.ق شیراز میباشد.فلزگری فارس با تکنیک،فرم و سبک آن هماهنگی کامل دارد و گرایش به ریزهکاری تزئین در آن دیده میشود.این امر باعث گردید تا طرحها با ظرافت و پیچیدگی خاصی اجرا شوند.بررسی تمایز آثار فلزگری شیراز نسبت به هنر مشابه آن در سایر مناطق مانند نحوه طراحی البسهی افراد نحوهی پلانبندی زمینه،نوع اجرای خطوط خوشنویسی بر بدنه،جنس و شکل فلز،استفاده از موتیفهای خاص و ثابت در طرح اندازی ظروف و...میباشد که تماما بر بخشی از هنر فلزگری مملوک تاثیر جدی داشته است.
خلاصه ماشینی:
البته در ابتدای دورههای اسلامی بنا به ممنوعیت استفاده از اشیای فلزی نفیس تا مدتها ساخت این نوع آثار روند نزولی خود را طی میکرد که تماما عوامل سیاسی،اقتصادی،فرهنگی،دینی بر آن تاثیر جدی داشته است تا جایی که بعدها هنرمندان فلزکار ایران اشیایی از جنس مفرغ و مس ساختند و حتی به ترصیع با مواد گرانبها روی آوردند و شیوه بر سبک ساخت این نوع آثار در چها قرن اول اسلامی بر اساس هنر ساسانی بود.
استفاده از حواشی تزئینی گل نیلوفر و شکوفه شقایق در آثار آنان برگرفته از هنر ایران دورهی ایلخانی است و بیشتر تزئینات قلمکاری روی ظروف اغلب شامل عناوین-القاب امیران و نشانهای خانواگی است5 مهمترین صنایع دستی آنها فلزگری بود.
بررسی تمایز آثار فلزی شیراز نسبت به هنر مشابه آن در سایر مناطق اسلامی از طریق شناخت عناصر تزئینی خاص است که هنرمندان آن در خلق این اشیا به کار بردند مانند نحوهی طراحی البسه افراد،نوع کلاه،نحوهی پلانبندی ظروف برای تکمیل نقوش زمینه،نوع اجرای خطوط بر بدنه ظروف،جنس و شکل ظرف و استفاده از نقوش خاص و ثابت در طرحاندازی و...
استفاده از نقش حیوان بر زمینهی اسلیمی پیچان و جداسازی آنها توسط کادرهای تی شکل برگرفته از ظروف فلزی سبک شیراز است،همچنین بهرهبرداری از نقوش خطی ثلث محرر بر بدنه ظروف به همراه کادرهای مدور که به اشکال گره بر بدنه قرار دارد.
بررسی و مطالعه تعدادی از آثار فلزی دورهی ممالیک در مصر و سوریه به لحاظ شکل و جنس ظروف،محتوای مضامین تزئینی،نوع نقوش و نحوه اجرا و تقسیمبندی زمینه آثار تماما تاثیر گرفته از هنر ایران بهویژه سبک فلزکاری شیراز است.