چکیده:
سقاتالارها نمونهای از معماری بومی و به مثابه شاخص هویت فرهنگ و تاریخ مازندران هستند.مازندران از معدود سرزمینهایی است که هم در جهان اساطیری شأن و نشان ویژهای دارد و هم در جهان واقعیت از نام و اعتبار برخوردار است.این بناهای مذهبی یادمانی آیینی و تاریخی بودهاند که در دورهی قاجار تصویرگری شدهاند و به عنوان یکی از اسناد معتبر در شناخت هویت قومی این سرزمین با توجه به سه مؤلفهی مهم یعنی مذهب،اسطوره و حماسه بنیادهای اصلی هویت ایرانی را در این سرزمین بنا نهادهاند.هدف این مقاله پاسخ به این پرسش است که مهمترین نقوش دینی در این سقانفارها کدامند؟مقاله با تمرکز بر جنبههای هنری و فرهنگی این نقوش در سقانفارها به نقش آنها در تکوین هویت ملی و مذهبی ایران در دورهی قاجار پرداخته است.نتایج به دست آمده از بررسی نقوش این مکانهای مقدس حکایت از آن دارد که این نقوش از دو منبع مهم دینی و اسطورهای نشات میگیرند و این تعدد نقوش،نشاندهندهی توجه مردم این خطه به هویت ملی و دینی آنهاست. نقوش بیشمار و طرحهای گوناگون سقاتالارها با توجه مضامین، به دو دستهی مذهبی و غیر مذهبی قابل دستهبندی هستند،نقوش مذهبی در مورد امامان و حماسهی کربلا،ملائک،نگهبانان دوزخ و آخرت است.نقوش غیر مذهبی دارای تنوع و گستردگی بیشتری بوده و دارای مضامین حماسی،رزم،زندگی روزمره،اساطیری،گیاهی،حیوانی، صور فلکی و نقوش هندسی میباشند.متغیرهای علی در ارتباط با مذهب،اسطورهها و آیین منطقه بوده است.نظر به کثرت مضامین و تنوع نقوش،تمرکز این مقاله بر نقوش مذهبی به کار رفته در بناهای مذکور است.بنابراین متغیرهای توصییفی تحقیق،نقشمایههای متعدد در مضامین مذهبی،حماسی و اسطورهای میباشند.
خلاصه ماشینی:
متغیرهای علی این تحقیق که به عنوان عوامل به وجود آورندهی این پدیدهها محسوب میشود عبارتاند از:سیر تکامل تاریخی،ساختار اجتماعی، نهادهای سیاسی،اعتقادات مذهبی و ملی،آداب و رسوم ارزشهای زمان ایجاد بناها و تزیینات موجود در آنها و متغیرهای توصیفی این تحقیق نیز مبین صفات و ویژگیهای این نقوش بوده و سهم زیادی در ایجاد شناخت وضعیت آنها مینمایند مانند:جنبه روایتی بودن آنها و وجود روابط بینا متنی میان تصاویر و روایتها که حماسی یا دینی باشد.
(مددپور،1373،263-264) مضامین تصویری سقاتالارها برطبق متون خوشنویسی شده در تیرهای چوبی سقف سقانفارها، زمان ساخت این بناها مربوط به دورهی قاجار میباشند.
نقوش دینی موجود در سقانفارها مربوط به دورهی اسلامی چند قسم هستند: نقوش انسانی با مضامین مذهبی در سقانفارها مذهب به تنهایی در ایجاد فرهنگ و آداب و رسوم بسیاری از کشورها تأثیر شگرفی دارد،به طوری که هنوز در بسیاری از کشورها ملیت عامل مهمی محسوب میشود و حتی در بسیاری از کشورها اهمیت آن رو به افزایش است.
نقوش امامان در نقاشیهای سقانفارها چهرههای معصومین و مقدسین و افراد روحانی همواره شباهتهایی با افراد حماسی و اسطورهای ایران زمین دارد که این موضوع خود یکی از ویژگیهای هنر عامیانه است.
(و یکی پدیا،شیر و خورشید) (به تصویر صفحه مراجعه شود) جدول 4-تصاویر خورشید و شیر(ماخذ:نگارنده) نتیجه: پس از سلسلهی قاجار ملیت ایرانی به گونهای دیگر تعبیر و تعریف شد و در پرتو فرهنگ و تمدن ایران دوران باستان،معنی یافت و اینچنین هویت ملی با باستانگرایی و رجعت به تاریخ پیش از اسلام درآمیخت.