خلاصه ماشینی:
"بالاخص،حوزه قفقاز جنوبی که اندک زمانی پس از فروپاشی،یکی از میدانهای مهم چالشها و رقابتهای منطقهای و فرامنطقهای گردیده و بیثباتی سیاسی-اجتماعی و ضعف اقتصادی جمهوریهای این منطقه را به نمایش گذاشت که این امر تعمیق و فعال شدن شکافهای سیاسی-اجتماعی-فرهنگی-تاریخی-قومی و فرقهای،حضور و تعارضات سیاسی-ایدئولوژیک قدرتهای منطقهای تأثیرگذار بر امنیت و اقتصاد منطقه را در پی داشت که ثبات سیاسی این حوزه را دچار تزلزل و تحول ساخته و مشکلات عدیدهای را در منطقه ایجاد نمود.
در این تنوع چند قومی و چند نژادی،به قول هاشمی این حوزه به عنوان(موزه اقوام) شناخته شده است،که بیش از 06 گروه قومی با منشاء محلی-منطقهای،در حدود 003 هزار کیلو متر مربع را اشغال کردهاند،06 گروه قومی دیگر در این منطقه زندگی میکنند که سرزمین مادری آنان در جای دیگری در خارج از منطقه قرار دارد که همزمان با شکست ارتش سرخ از افغانستان و فروپاشی شوروی شکافهای قومی و فرقهای در این ناحیه فعال گردیده و موجب سیاسی شدن نوین قومیتها و فرقههای جمهوریهای سه گانهء فوق گردید.
جمهوری اسلامی ایران ایران از لحاظ جغرافیایی در این منطقه با جمهوریهای آذربایجان،ارمنستان و کشورهای ساحلی دریای خزر و نیز ترکیه ارتباط دارد که منافع ایران در این منطقه گره خورده و از طرف دیگر این منطقه در گذشته مستقیم یا غیر مستقیم تحت تصرف ایران بوده و جزو سرزمین پهناور ایران شمرده میشد که از قرن شانزدهم و سپس از قرن هیجدهم از زمان پترکبیر به این سو مناطق پهناور آسیای مرکزی و قفقاز بتدریج از سیطرهء ایران و خارج و در زمرهء متصرفات روسیه تزاری درآمد و بقول فولر کشورهای گرجستان،آذربایجان،ارمنستان در قفقاز جنوبی طی دورانهای تاریخی و در درازمدت زیر سیطره فرهنگی ایرانیان قرار داشتند و یا رسما خراجگزار ایرانیان بودهاند."