چکیده:
رساله ای فارسی در باره محاسبه جیب در یک درجه
فاطمه سوادی ص 69
در بیان استخراج جیب یک درجه رساله ای است به زبان فارسی از مصنفی ناشناس که ظاهرا به منظور تقریر و توضیح روش محاسبه جیب (سینوس) یک درجه بر اساس شرح قوشچی (د. 879 ق) بر زیج الغ بیگ (فارسی) و رساله فی استخراج جیب درجه واحده (عربی) اثر قاضی زاده (د. حدود 840 ق) تالیف شده است. اثری که مبدع اصلی این روش، غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق)، در این باره نوشته، تاکنون به دست نیامده، اما اثر قاضی زاده که در واقع تحریری است از روش کاشانی، در نسخه هایی متعدد برجای مانده است. قوشچی نیز بدون ذکر نام کاشانی، روش وی را شرح می دهد.
خلاصه ماشینی:
"در قدیمیترین نسخهء خطی موجود از مفتاح الحساب(0813/1 کتابخانهء ملی ملک)که به فاصلهء حدود دو ماه از تألیف و در زمان حیات کاشانی،به دست معین الدین کاشانی،همکار و احتمالا خویشاوند کاشانی(-محیط،ص 6)،کتابت شده،جایی که کاشانی میخواهد رسالة الوتر و الجیب را معرفی کند،حاشیهای عربی به خط کاتب وجود دارد که ترجمهء آن به شرح زیر است: «جیب یک درجه را تا نه مرتبهء شصتگانی،در نهایت درستی و دقت، به روش جبر و مقابله-اما بدون استفاده از مسائل ششگانه-محاسبه کرد،ولی موفق نشد رساله[اش دراینباره]را تمام کند و حکیم فیلسوف قاضیزادهء رومی براساس پیشنویس رسالهء کاشانی رسالهای مشروح نوشت که در این مجموعه کتابت شده است.
ذیل این حاشیه به نقل از معین چنین آمده است: «غالبا توفیق اتمام آن رساله نشده،بعد از وفات مصنف-علیه الرحمة- این ضعیف کتابی ایشان دید که استخراج این جیب یک درجه به طریق جبر و مقابله به غیر مسائل سته فرموده بودند و بر حاشیهء آن نوشته که: هذا جیب درجة واحدة استخر جناه بالقوة الالهامیة عن الحضرة الصمدیة» در ادامه کاتب مینویسد: «این فقیر حقیر محمد کبیسه بعد از شهادت سلطان الغ بیگ در جزودان آن حضرت جزوی به خط مولانای مغفور(یعنی کاشانی)[دید]» باتوجه به اینکه ادعای ناتمام ماندن رسالة الوتر و الجیب،در حاشیهء مفتاح الحساب نیز دیده میشود،میتوان احتمال داد که فرد یا افرادی برخلاف واقع قصد القاء موضوع ناتمام ماندن اثر کاشانی را داشتهاند،درحالیکه نه کاشانی خود به این مسأله اشارهای کرده است،نه قاضیزاده."