خلاصه ماشینی:
"و بالاخره برخی دیگر از محققان،اختلاف سطح تمدن و اختلاف قوانین بین کشورهای اسلامی و دولتهای مسیحی اروپا را،عامل پیدایش کاپیتولاسیون در سرزمینهای اسلامی ذکر کرده و گفتهاند،با فاصلهی عمیقی که میان قوانین و بنیادهای مذهبی و قضایی مسلمانان با مسیحیان وجود داشت،ساختن پلی روی این فاصله لازم بود و این پل نیز از دید این دسته از محققان و مورخان، همان رژیم قضاوت کنسولی یا کاپیتولاسیون بوده است[افشار، 1306:213].
سابقهی کاپیتولاسیون در ایران در ایران نیز نخستین بار در دورهی حاکمیت مغولان،امتیازاتی مشابه کاپیتولاسیون به اروپاییان واگذار شد[اشپولر،1365:229]، که سبب واگذاری آن،تلاش ایلخانان مغول برای اتحاد با دولتهای اروپایی بر ضد ممالیک مصر و اهمیت توسعهی روابط بازرگانی و تجاری آسیا و اروپا در این زمان بوده است.
2 از جمله آثار سوء برقراری رژیم قضاوت کنسولی در ایران،میتوان به ترور مرتضی علی قلی خان صنیع الدوله،رییس نخستین دورهی مجلس شورای ملی و وزیر مالیه و معارف عصر مشروطیت،اشاره کرد که به دست دو تن گرجی از اتباع روسیهی تزاری کشته شد و آنان با استفاده از مصونیت سیاسی و قضایی خود،از تعقیب،محاکمه و مجازات گریختند[هدایت،1363:288-287].
نخستین رییس الوزرایی که کاپیتولاسیون را بهطور ناگهانی و یکجانبه لغو کرد،سپهدار تنکابنی بود که در سال 1910 میلادی،الغای رژیم قضاوت کنسولی را در ایران اعلام[هدایت،1363:252]و به قول مخبر السلطنه هدایت:«اگرچه در آن وقت،بیتدارک بود،ولی نغمهای بود در گوشها»[پیشین].
احیای کاپیتولاسیون در دورهی پهلوی دوم بار دیگر در سال 1343 هجری شمسی،با تصویب لایحهی الحاقی کنوانسیون وین(لایحهی الحاقی اعطای مصونیت سیاسی و قضایی به مستشاران نظامی آمریکا در ایران)در مجالس شورای ملی و سنا،کاپیتولاسیون احیا شد."