چکیده:
در آستانهء جنگ جهانی اول،دامنهء تجاوزات روسها در مازندران گسترش یافت و اراضی سوادکوه هم مورد تعرض آنها قرار گرفت.شیرگاه معروف به دروازهء مازندران،در اواخر 1332 ق./1914م.به دست ژنرال پاتایوف روسی تصرف شد؛اما با تلاش اولیای دولت و امیر مؤید و حامیانش،روسها از اهالی شیرگاه بود و در مقابل پیشنهاد امیر مؤید،نمایندهء مجلس شورای ملی به دولت مبنی بر اجاره دادن خاصلجات به سیف الله خان سرتیپ(مستأجر سابق آن بلوک)،بخشی از اهالی ناراضی شیرگاه،ادعا کردند که قبل از ورود روسها،مورد تعدی و تجاوز افراد امیر مؤید قرار گرفتهاند.در این نوشتار،با رویکرد بررسی جایگاه تاریخی این شکایات، نخست به داوری برخی از نویسندگان راجع به این اسناد پرداخته میشود و پس از آن،با نگاهی به حضور روسها در مازندران در اواخر دورهء قاجار،مسئلهء مقابلهء امیر مؤید با روسها در سوادکوه،سیر رخدادهای منجر میشود که مسائل موجود در مناسبات امیر مؤید و بستگانش با رعایا،پر رنگتر از آنچه واقعیت داشته،منعکس شده است،و همراهان پاتایوف هم در آن بی تأثیر نبودهاند.
خلاصه ماشینی:
"در اینکه تا چه اندازه این شکایات با تحریک دیگران بوده یا نه،آگاهی چندانی در دست نیست؛اما اینکه نباید از اینگونه موارد بسادگی گذشت،تردیدی نیست!یادآور میشود مشکل مالکیت زمین در میان باوندیها تاکنون ادامه دارد و شمار زیادی از آنها پیگیر این مسئله هستند!»3(به تصویر صفحه مراجعه شود) امیر مؤید سوادکوهی در مجموعهء مقالات در گسترهء مازندران، زین العابدین درگاهی با چاپ سه سند از این شکایات،نوشته است:«در این جستار،سه سند دربارهء امیر مؤید،اسماعیل خان باوند سوادکوهی،از چهرههای برجسته و مؤثر تاریخ معاصر مازندران، نمایندهء دورهء سوم مجلس شورای ملی،ارائه میشود.
14وزارت مالیه به امیر مؤید-که در آن زمان نمایندهء مجلس شورای ملی بود-نوشت:«بهطوری که مسبوق هستید، هیئت دولت برای عمل این بلوک دچار مشکلات فوق العاده شدهاند و با هزاران زحمت و مشقت،آنجا را از مضیق دخالت بیگانه خالص نمود.
16باتوجه به اوضاع پیشآمده و تقاضای امیر مؤید برای اجارهء این بلوک،اهالی وریشسفیدان یا دستکو کسانی که از فرزندان و بستگان او دل خوش نداشتند و یا به عقیدهء امیر مؤید بنا به تحریک «ناچالینگ»،مباشر ژنرال پاتایوف ادعا کرده که قبل از ورود روسها و زمانی که بستگان امیر مؤید مستأجر دولت در این بلوک بودهاند،مورد تعدی و تجاوز آنها قرار گرفته و در نامهها و تلگرافهای متعددی به هیئت تقاضای احقاق حق خود را داشتند و اظهار میکردند:حاضرند هر تصمیمی را که دولت بگیرد، انجام میدهند ولی خالصهء شیرگاه به فرزندان امیر مؤید سپرده نشود."