چکیده:
تحقیق و مطالعه در خصوص موضوعات مختلف رهبری و مدیریت برای درک ماهیت آن میتواند در ارتقای کیفیت دانشگاهها مؤثر باشد.مطالعهء حاضر به بررسی و مداقهء فعالیتهای روزانهء رؤسای دانشگاهها در ایران میپردازد.در اینخصوص جهت انعکاس فعالیتهای رؤسای دانشگاهها پرسشنامهای تهیه و برای 47 تن از آنان ارسال شد که از مجموع پرسشنامههای ارسالی 38 پرسشنامهء ماقبل استفاده دریافت شد.تحلیل محتوایی پرسشنامهها بهضوح بیانگر آناست که اشتغال بیش از حد رؤسای دانشگاهها به امور خرداجرایی به همراه موانع حقوقی و بوروکراسی اداری.توان آیندهنگری برنامهریزی و ایجاد ارتباطات مؤثر را از آنان سلب کرده است. استفاده از بازخوردهای مناسب،برای تقویت و رشد توانمندیها و تغییر روشهای رهبری و مدیریت امری ضروری است.تحقیقات بسیاری در خصوص مدیریت مؤثر در دانشگاههای مختلف جهان،انجام شده است.رهبری و مدیریت، نظریات محققان را در رشتههای مختلف،از قبیل جامعهشناسی، روانشناسی و علوم سیاسی بهخود جلب کرده است.پژوهشهای متخصصان رشتههای گوناگون تأثیرات مختلفی بر نظریههای مربوط به مدیریت گذاشته است.گرچه این پژوهشها باعث تقویت نظریهها و گسترش کاربرد آنها شده،اما بر پیچیدگی تجزیه و تحلیل ارکان آن افزوده است.بهرغم این پیچیدگی، چالش در درک ارکان مختلف مدیریت دانشگاهی این ارزش را دارد که به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شود.بررسی هریک از این چالشها میتواند موجب پدید آمدن درک کاملتری از وضعیت مدیریت در دانشگاههای کشور شود.یکی از موضوعاتی که محققان آموزش عالی به آن بیتوجهی کردهاند فعالیتهای روزانهء رؤسای دانشگاهها،بهمنزلهء ارکان اصلی رهبری و مدیریت است.تاکنون پژوهشی دربارهء فعالیتهای رؤسای دانشگاههای کشور انجام نشده و در سایر کشورها نیز بسیار محدود است. کوهن و مارچ( Cohen and March,1986 )در زمرهء اولین کسانی هستند که برای ارائهء درکی بهتر از نحوهء صرف وقت رؤسای 40 دانشگاه امریکا تحقیقاتی را بهعمل آوردهاند.در تحقیق آنان مشخص شد مقدار زمانی که رؤسای دانشگاهها صرف ارتباط با اشخاص میکنند قابل توج است؛بهطوری که بیش از یکسوم وقت آنها صرف ارتباطهای برونسازمانی، حدود 30 درصد صرف همکارانی از قبیل هیئت امنا،دانشجویان و اعضای هیئت علمی و بقیه صرف مرئوسان میشود.در این میان،رؤسای دانشگاهها 25 درصد از وقت اداری خود را به تنهایی و بقیهء اوقات را با افراد خارج از دانشگاه(24 درصد)، اعضای هیئت امنا(6 درصد)،اعضای هیئت علمی(9 درصد)، دانشجویان(6 درصد)،کارکنان دفتر(4 درصد)،مدیریت گروههای علمی(14 درصد)و مدیریت سایر گروهها(12 درصد)صرف میکنند.کوهن و مارچ میزان ساعت فعالیت رؤسای دانشگاهها را 60 ساعت در هفته تخمین زدهاند. تحقیقات دیگری نیز از سوی اوشاگ همی ( Oshaghemi,1999 در خصوص مسؤولان دانشگاههای انگلستان و نیجریه صورت گرفته است.در این تحقیق ساعات کار برای مسؤولان نیجریهای 41 ساعت و بری مسؤولان انگلیسی 43 ساعت،ذکر شده است.مسؤولان نیجریهای 44 درصد از وقت خود را به کارهای دفتری،30 درصد را به ملاقاتهای برنامهریزی شده،درصد را به ملاقاتهای برنامهریزی نشده،یک درصد را به تلفنهای بیش از 5 دقیقه و 15 درصد را به سایر فعالیتها میپردازند.در این پاسخ به این پرسش که«مسئوولان دانشگاهی کارشان را در کجا انجام میدهند؟»آمده است که 50-45 درصد از کارها را دفاتر خود،35-30 درصد را در قسمتهای مختلف دانشگاه،10 درصد را در منازل و 10 درصد را در سازمانهای دیگر انجام میدهند.مسؤولان انگلیسی بهطور متوسط 40 درصد از وقت خود را در تنهایی،25 درصد را با همکاران،15 درصد را با پرسنل اجرایی،10 درصد را با دانشجویان و بقیهء وقتشان را با افراد غیر دانشگاهی سپری میکنند.
خلاصه ماشینی:
"در این میان،رؤسای دانشگاهها 25 درصد از وقت اداری خود را به تنهایی و بقیهء اوقات را با افراد خارج از دانشگاه(24 درصد)، اعضای هیئت امنا(6 درصد)،اعضای هیئت علمی(9 درصد)، دانشجویان(6 درصد)،کارکنان دفتر(4 درصد)،مدیریت گروههای علمی(14 درصد)و مدیریت سایر گروهها(12 درصد)صرف میکنند.
در این میان،ملاقات با فارغ التحصیلان (1/0%)،ملاقات با مسؤول نهاد مقام رهبری(35/0%)،ملاقات با اعضای هیئت امنا(053%)،ملاقات با مدیران گروهها(55/0%) و ملاقات با مسؤول حراست(75/0%)از وقت رؤسای دانشگاهها را به خود اختصاص داده است.
رؤسای دانشگاهها اوقات خود را چگونه صرف میکنند؟ (از ساعت 6 الی 24 روزهای دوشنبه و سهشنبه) (به تصویر صفحه مراجعه شود) جدول 2:فعالیتهای روزانهء رؤسای دانشگاهها به تفکیک زمان(از ساعت 6 الی 24) (به تصویر صفحه مراجعه شود) جدول شمارهء 3:مکالمات تلفنی رؤسای دانشگاهها در دو روز (به تصویر صفحه مراجعه شود) صرف میکنند،اما در منزل نیز به دنبال برنامهریزی و پیگری امور دانشگاهی هستند.
در این دو روز(دوشنبه و سهشنبه)مسؤولان کشوری و استان (6/22%)،معاون اداری و مالی(9%)،معاون آموزشی(9/4%)، معاون دانشجویی و فرهنگی(7/4%)،معاون پژوهشی(2/2%)، رؤسای دانشکدهها(5/9%)7مدیران گروهها(35/1%)،اعضای هیئت علمی(1/6%)،مسؤول حراست(5/4%)تشکلهای دانشجویی(7/2%)و مسؤولان وزارت(2/11%)از مکالمات تلفنی رؤسای دانشگاهها بیشتر بوده است.
همچنین این تحقیق مؤید آناست،با وجود اینکه دانشگاه یک سازمان تخصصی است،اما رؤسای دانشگاهها وقت اندکی را بهطور حضوری با اعضای هیئت علمی و دانشجویان جدول 4:مکالمات تلفنی رؤسای دانشگاهها (به تصویر صفحه مراجعه شود) میگذرانند.
اعضای گروههای آموزشی به عنوان مدیران صف قلمداد میشوند و بسیاری از آنها تجربهء چندانی در مدیریت ندارند و به شدت نیازمند حمایت رئیس جدول 5:میزان تخصیص وقت رؤسای دانشگاهها به تفکیک زمان(از ساعات 8 الی 18 (به تصویر صفحه مراجعه شود) Coen and March,1986 -1 دانشگاه هستند."