چکیده:
با پیروزی ملت ایران و استقرار نظام مشروطه در کشور و تأسیس مجلس شورای ملی،
دشمنیها و تضاد میان عناصر ارتجاعی، استبدادی و استعماری ازیکسو، و آزادیخواهان و
مجلس شورای ملی اول از سوی دیگر، آغاز و روزبهروز شدت یافت.از آنجا که مردم و
نمایندگان آن تقریبا هیچگونه آشنایی با اصول پارلمانی و چگونگی کنترل دولت را
نداشتند، و نیز به خاطر آنکه با وجود دستیابی ملت به حق تعیین سرنوشت خود، عناصر و
عوامل استبداد کهن تقریبا دستنخورده باقیمانده بود، کار اختلاف میان مجلس و
دولت-که شاه مظهر آن بود-به دشمنی و مبارزه علنی میان آنها مبدل شد.دشمنان مشروطیت و قانونخواهی که عمدتا استبداد، ارتجاع و استعمار
بودند 1 -یعنی کسانی که نظام جدید ایران منافع آنها را به مخاطره میانداخت-از
اختلاف درونی مجلس سود جسته، درصدد برآمدند آنرا از میان بردارند.از میان دو دولت تجاوزگر روسیه و انگلستان، اولی که در 1905 م.انقلاب مردم کشورش
را به خون کشیده بود، به هیچوجه دشمنی خود را با آزادیخواهی پنهان نمیساخت؛و
همواره درصدد بود مجلس شورای ملی ایران را که با منافع دول استعمارگر مخالفت
میکرد، از میان بردارد.بنابراین با استفاده از افسرانی که در ایران داشت و آنان
ظاهرا در خدمت دولت ایران بودند، نخستین دستاورد بزرگ ملت ایران را با خاک یکسان
کرد.این واقعه-یعنی به توپ بستن مجلس-تاکنون به گونههای مختلف و از دیدگاههای
متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.در این مقاله، این حادثه مهم تاریخ ایران، از قلم
و زبان کسی نقل میشود که خود عاما به توپ بستن آن بود، یعنی کلنل لیاخوف. 2
خلاصه ماشینی:
"اما آنچه که به ما اجازه میدهد یک بار دیگر این مسئله شناختهشده و کهنه را مطرح کنیم این است که با مطالعه گزارشهایی که درپی معرفی آنها هستیم-چنانچه مطالب گزارش صحیح و اصولا درج آن در یک مجله فرانسوی سناریویی برای خراب کردن روسها از سوی انگلیسها نباشد-درمییابیم که از بین بردن مجلس و کشتار آرادیخواهان و تبعید علما، نه به خواست محمد علی شاه و دستور او، که به خواست و دستور و اقدام امپراطور، دولت و سربازان روس انجام میگیرد و در حقیقت محمد علی شاه و آن تعدادی هم که در جریان دخالت دارند به نوعی قربانیان سیاست روسند، بیآنکه بخواهیم محمد علی میرزا را تبرئه کرده باشیم یا (1)-هم وزیر مختار روس، (هارتویک)، و هم وزیر مختار انگلیس«مارلینگ»، معتقدند که ایران آن زمان تا دو نسل دیگر هم آماده پذیرفتن مشروطه نبود.
(1)-منبع پیشین (2)-منبع پیشین (3)-منبع پیشین (4)-کتاب آبی، همان، صفحات 143 تا 147 به حکومت نظامی قفقاز گزارش محرمانه، شماره 59 روز بیست و ششم ماه مه روسی برابر با هشت ژوئن فرنگی اعلیحضرت (محمد علیشاه)من و مترجم اول سفارت روس را به(باغ شاه)خواست و با ملاطفت و حسن نیتی زیاد، موافقت خود را با دستورات و راهنماییهایی که قبلا به وی داده شده بود و من قبلا آنها را به اطلاع شما رسانیدهام اعلام داشت."