چکیده:
دگر خوانیهای قرآن یا اختلاف قرائات قرآنی مبتنی بر روایتهایی است که قرآن
پژوهان و دانشمندان علوم قرآنی صحت انتساب آنها را به دوران صدر اسلام و صحابیان
نامدار پیامبر اسلام(ص)تأیید نمودهاند.براساس پژوهشهای تاریخی خاستگاه این
اختلافات، حوزه زبان میباشد.از جمله روایتهای موجود که بر این موضوع تأکید میورزد
حکایت اختلاف هشام بن حکم و عمر بن خطاب درباره کیفیت تلفظ آیات سوره فرقان است که
پس از طرح دعوا نزد پیامبر(ص) آن حضرت هر دو قرائت متفاوت را با عبارت«هکذا
انزلت»تصویب و تأیید نمودهاند(5/ج 6، ص 185).پیامبر اکرم با اینگونه واکنشها در
مقابل دگر خوانیهای قرآن، باعث گردیدند تا عسر و حرجهای زبانی و گویشی که در آن
زمان بین اعراب رواج داشت مانع از بیگانه شدن نو مسلمانان با قرآن نگردد.البته این
تساهل و تسامح تا حدی روا و جایز شمرده شده که مخل معنا نبوده و برای ساحت مقدس
قرآن خطری نداشته باشد.این تحقیق در پی آن است که مشخص نماید گویشهای زبانی تأثیرگذار در
پیدایش اختلافات لفظی قرآن به سه عامل اصلی:1-اشتقاق لغوی 2-ساختار صرفی 3-بیان
شفاهی و آوایی باز میگردد، دراین مقاله خواننده با نوع تأثیر این سه عامل در
پیدایش و تکوین اختلاف قرائتها آشنا خواهد گردید.
خلاصه ماشینی:
"واژههای کلیدی قرآن، قرائت، گویش، زبان، اختلاف، واژه، آوا، وزن مقدمه ظهور مکتب اسلام با تجلی قرآن قرین گشت و بزرگترین شاهکار ادبی عربی را برای ساکنان جزیرة العرب به ارمغان آورد، نضج و گسترش روز افزون اسلام و دلدادگی مسلمانان صدر اول به قرآن و وجود گویشهای مختلفی که پدیدار شدن آن در دل هر زبان امری طبیعی و ناگزیر است، همراه با تصویب قرائت قرآن با این گویشها از جانب پیامبر اکرم(ص)که به نوعی مجوز شرعی برای مشروعیت آنها تلقی میگردید، باعث گسترش دامنه اختلاف قرائتهای قرآنی گردید، البته یکی از ویژگیهای قرآن سود جستن از رایجترین واژگان و گزینش و چینش اصیلترین گویشهای امت عرب بوده که با مطالعه دگر خوانیهای قرآن میتوان به فصیحترین آنها که زمانی در سراسر جزیرة العرب پراکنده بود پیبرد، لذا شناحت گویش، تعریف زبان و عوامل تأثیرگذار بر پیدایش و تکوین گویشها همچنین روش تفکیک و بازشناسی گویشها از همدیگر از اهداف این مقاله است.
منشأ اختلاف در قرائت این کلمه تفاوتی است که در ساختار صرفی آن در وزن مصدری مشاهذه میگردد، بهطوری که بنابر قرائت نافع و ابن کثیر و ابو عمرو و ابن عامر و عاصم وزن این مصدر«فعل»ساکن«العین»و موافق با گویش حجاز است و بنابر قرائت دیگران وزن مصدر«فعل»مضموم«العین»و موافق با گویش نجد و تهامه است.
منشأ اختلاف در قرائت این کلمه تفاوتی است که در ساختار صرفی آن در وزن مصدری مشاهده میگردد، بهطوری که بنابر قرائت نافع و ابن کثیر و ابو عمرو و ابن عامر و عاصم وزن این مصدر«فعالة»مفتوح«العین»و موافق با گویش حجاز و بنابر قرائت حمزه و کسائی«فعالة»مکسور«الفاء»موافق با گویش نجد و تهامه است(12/ج 1، ص 15)."