چکیده:
در میان منابع تاریخ ساسانی، نوشتههای نویسندگان کلاسیک اسلامی-با وجود اینکه
در سدههای پس از فروپاشی ساسانیان تدوین شدهاند-به سبب دسترسی بر پارهای متون و
سرچشمههای اصیل این دوره از جایگاه مهمی برخوردار هستند.بعد از ابن واضح یعقوبی که
نخستین تاریخ عمومی را در جریان تاریخنگاری اسلامی پدید آورد، شیخالمورخین محمد
بن جریر طبری مشهورترین تاریخ عمومی اسلام را تدوین کرد و پس از او عمده تواریخ
عمومی اسلامی-غیر از اطلاعاتی که خارج از حوزه مکانی و زمانی محتوای تاریخ طبری
دارند-بر پایه اطلاعات او گردآوری شدند، اما در میان دیگر تواریخ عمومی اسلامی
تألیفات مسعودی و ابن اثیر به سبب پارهای ویژگیهای محتوایی و شیوه تاریخنگاری از
دیگر شاخصهای تاریخنویسی اسلامی هستند که پس از طبری به تفصیل و با امتیازات
ویژهای به تاریخ ساسانی پرداختهاند.بررسی نگرش و شیوههای تاریخنگاری این
نویسندگان و شناسایی منابع و مصادری که در تدوین
تاریخ ساسانی مورد استفاده قرار دادهاند، سنجههای مهمی جهت ارزیابی و نقد
محتوای تألیفات این نویسندگان درباره تاریخ ساسانی به شمار میآیند.بنابراین در این
مقاله ضمن بررسی نگرش و شیوههای این نویسندگان و جایگاه ایشان در تاریخنویسی
اسلامی به منابع و سرچشمههای اخبار و گزارشهای ایشان درباره تاریخ ساسانی پرداخته
شده است.تنوع منابع و اسناد تاریخ ساسانی در نوشتههای طبری و مسعودی گردآوری
گزارشهای متفاوتی را موجب شده که ناشی از تأثیر جریانهای مختلف فرهنگی-سیاسی،
اجتماعی و قومی با رویکردهای مختلف به تاریخ این دوره است و مقولهای قابل تأمل در
بررسی تاریخ ساسانی در تألیفات این نویسندگان به نظر میرسد.ابن اثیر با وجود اینکه
تاریخ ساسانی را بر پایه گزارشهای طبری ارائه نموده است، اما به سبب پالایش و حذف
گزارشهای موازی و متناقض، نتیجه یک فرایند بررسی و انتخاب روایات را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
"بعد از ابن واضح یعقوبی که نخستین تاریخ عمومی را در جریان تاریخنگاری اسلامی پدید آورد، شیخالمورخین محمد بن جریر طبری مشهورترین تاریخ عمومی اسلام را تدوین کرد و پس از او عمده تواریخ عمومی اسلامی-غیر از اطلاعاتی که خارج از حوزه مکانی و زمانی محتوای تاریخ طبری دارند-بر پایه اطلاعات او گردآوری شدند، اما در میان دیگر تواریخ عمومی اسلامی تألیفات مسعودی و ابن اثیر به سبب پارهای ویژگیهای محتوایی و شیوه تاریخنگاری از دیگر شاخصهای تاریخنویسی اسلامی هستند که پس از طبری به تفصیل و با امتیازات ویژهای به تاریخ ساسانی پرداختهاند.
اگرچه اخبار و اطلاعات کامل ابن اثیر غیر از مطالبی درباره تاریخ خلفای اموی اندلس و حوادث مربوط به عصر خود او تا حد زیادی مبتنی بر تاریخ طبری است، اما وی انگیزه تدوین این اثر بزرگ و امتیازات آن را علاقهمندی خویش به فراگیری تاریخ و پراکندگی مطالب و گاه پرداختن به جزئیات یا اهمال در گزارش پارهای رویدادهای مهم در تواریخی که تا آن زمان نگارش یافته بود میداند و مینویسد:«من که این نکته را مشاهده کردم شروع به تاریخ جامعی نمودم، حاکی از احوال پادشاهان شرق و غرب و آنچه ما بین آن است.
پیروی ابن اثیر از تاریخ طبری درباره گزارش این دوره تا حدی است که در پارهای از موارد از بیان روایات مشکوک و نادرستی که خود بر ناصوابی آن آگاه بوده صرف نظر نکرده به طوری که به عنوان نمونه گزارش طبری درباره لشکرکشی پادشاه حمیری یمن به ایران و تعقیب قباد تا نزدیکی ری و قتل شاهنشاه ساسانی را در روند حوادث و رویدادهای تاریخی کامل بیان نموده(2/ص 85-84)."