چکیده:
این مقاله به بررسی تاریخی تأثیر ایدئولوژی صفویان بر شکلگیری منبتکاری سبک
صفوی میپردازد.از آنجا که سبک منبتکاری صفوی در دوران شاه طهماسب به کمال خود
میرسد، ازاینرو در این پژوهش آثار منبت اجرا شده در زمان وی با مشاهده میدانی
مورد تحلیل قرار گرفته و ریشههای اعتقادی آن تطبیق داده شده است.در بررسی تحلیلی آثار موجود به این نتیجه میرسیم که هنرمندان منبتکار دوران
شاه طهماسب برای تبیین سبکی در هنر منبت ایرانی به نام سبک صفوی از ویژگیهایی که
اشاره به سه نوع مضمون یعنی تشیع اثنی عشری، تصوف و فرهنگ ایران باستان دارد،
استفاده نمودهاند.به کارگیری این سه ویژگی با سه رکن اصلی ایدئولوژی صفویان مطابقت
دارد و اشاره به این موضوع میکند که آنچه منبت سبک صفوی را بهوجود آورده ریشه در
اعتقادات آنان دارد.ارکان ایدئولوژیک صفویان نهتنها باعث توجه مردم به سابقه ملی خود
و وحدت ملی شده، بلکه بسیاری از رشتههای هنری از جمله منبت ایرانی را نیز بهسوی
سبکی هدایت نمود که بر همان ارکان قرار داشت.بنابراین میتوان آن را سبکی ملی
نامید.این سبک در مقطع سوم حکومت شاه طهماسب به چنان کمالی میرسد که پس از آن هیچ
هنرمندی نمیتواند در تکامل بیشتر آن قدم مهمی بردارد.
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) کتیبههای بهکار رفته در روی صفحات بالایی و پایینی این در، با خط ثلث اجرا شده، ولی از اصول زیباشناسی این خط پیروی کامل ندارد (4:ص 268)متن این کتیبهها عبارتاند از: فرماینده هذا الباب مزار مبارک کیا جعفر سلطان/کمال ابن سیاوش بازیار المعروف بانگروج عمل خشنام بن علا الدین لواسانی/ فی تاریخ ماه مبارک شعبان سنه ثلاث و ثلاثین و تسع مائه (سال 933) ب)مقطع دوم هنر منبتکاری در دوران حکومت شاه طهماسب آثار منبتشده مؤید آن است که طی سالهای 950 تا 960 هجری تحولات جدیدی در ویژگیهای هنری و اجرایی این فن پدید میآید، در این دهه شاه طهماسب تاحدی از جنگهای داخلی و مرزی فراغت پیدا کرده و به سنی رسیده بود که شخصا امور کشوری را بهدست داشت.
تصویر 3-نمای کامل از در ورودی امامزاده جعفر، نور مازندران البته وی در این دهه هنر منبتکاری را برای ابنیه مذهبی سفارش میداد و تأکید داشت تا در روی آنها کتیبههای مذهبی زیادی کندهکاری شود، شاه طهماسب در این زمان هنوز در تبریز سکونت داشت و نگارگرانی چون سلطان محمد، میر مصور و میر سید علی در آن مکتب فعالیت میکردند(8:ص 82)، لیکن آثار بهجا مانده مؤید آن است که هیچیک از اشیای هنری منبتشده مربوط به این دهه در تبریز ساخته نشدهاند و چنانکه تشریح خواهد شد در آباده و کاشان و نور مازندران بهمعرض اجرا درآمدهاند، اگرچه در روی کتیبه این اشیا، نام سازنده و محل آن ذکر شده، ولی نمیتوان احتمال داد که طراحی آن در تبریز انجام شده باشد، زیرا شباهتی بین طرح این آثار و تذهیب مکتب تبریز وجود ندارد."