چکیده:
یکی از بناهای مهم مذهبی دوران اسلامی در ایران، بنای مجموعه بقعه شیخ صفی الدین
اردبیلی در شهر اردبیل است، که دارای کتیبههای زیبا و نفیس میباشد.لزوم شناسایی و
بررسی کتیبههای این دوره به خصوص در مجموعه فوق که در تاریخ دوره صفویه بسیار مهم
و شاخص بوده، ما را در شناخت کامل و عمیق هنر مذهبی این دوره یاری خواهد کرد.یکی از مهمترین و محوریترین تحولات هنر کتیبهنگاری دوره صفوی در این مجموعه
تاریخی اسلامی همانندن سایر ابنیه این دوره در شهرهای دیگر غلبه متون مذهبی و دیگر
متونی است که بر مرکزیت مذهب تشیع استوار گردیده است.کتیبههای مزبور که در قسمتهای مختلف بنا مانند گنبدها، سردرها، بالای
پنجرهها، ایوانها، حاشیه طاقنماها و...واقع شدهاند، غالبا بر روی کاشی به خط
ثلث سفید و زمینه لاجوردی و یا به صورت گچبری نگارش یافتهاند و در جایی هم که خط
ثلث یا خط استوار کوفی همراه شده رنگ قهوهای روشن برای خطوط کوفی در نظر گرفته شده
اشت.این خصویات در واقع یکی از تحولات مهم کاشیکاری این دوره به حساب میآید.جنس
کتیبهها، کاشی و یا گچی است و کاشیها اغلب به صورت معرق و گاهی هفترنگ ساخته
شدهاند.مضمون کتبیههای دربرگیرنده آیات قرآنی، احادیث نبوی و همچنین متون مربوط
به ساخت، یا تعمیر بنا در ادوار مختلف است.در مجموع میتوان گفت که هنر کتیبهنگاری دوره صفویه مانند سایر شاخههای هنرهای
تزیینی این دوره، تغییرات و تحولات عمدهای را به خود دیده است.این تغییرات، هم در
مضمون و هم در سبک نگارش خطوط شکلیافته است.به دلیل اهمیت و ارزش این کتیبهها، پژوهش در مورد بخشی از کتیبههای بقعه شیخ
صفی الدین اردبیلی و بیان مفاهیم و ارتباط اینگونه کتیبهها با دیگر بقاع متبرکه
در این مقاله صورت گرفته است.قسمت اساسی کار به صورت عسکبرداری و کپیبرداری از
کتیبهها در محل و در نتیجه بازخوانی آنها و مراجعه به کتاب مقدسی اسلام، قرآن کریم
و کتب ادعیه و احادیث انجام گرفته است.بدین ترتیب آنچه پیش رو دارید حاصل مطالعات و تحقیق در مورد بخشی از کتیبههای
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی میباشد، که امید است با بیان و شناساندن آنها بتوان
کمک ناچیزی در راه بیان ارزش این کتیبهها نمود.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین پرسشهایی که میتواند در رابطه با این تزیینات باشد عبارت است از:-نقوش و تزیینات دوره صفویان دارای چه ویژگیهایی است؟-شیوه نگارش این کتیبهها چگونه است؟-کتیبهها دربرگیرنده چه مضمون و مفاهیمی هستند؟-آیا شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در نگارش کتیبهها و نقوش تزیینی بقعه شیخ صفی دخیل بودهاند؟-آیا فرهنگ و مذهب صفویان با نوع نگارش خطنگارهها ارتباط دارد؟-آیا فرمهای تزیینی و خطنگارههای به کار رفته در این بقعه ارتباط نزدیکی با هم دارند؟-آیا بین کتیبهها از نظر معنا و مفهوم و شکل بنا ارتباطی وجود دارد؟-هنرمندان و خوشنویسان بقعه شیخ صفی چه کسانی هستند؟در این بررسی، روش تحقیق به صورت تاریخی، مشاهدهای، توصیفی و تطبیقی بوده است که با استفاده از مشاهده نزدیک و مطالعه کتیبههی بقعه شیخ صفی و کتیبههای نگاشته شده بر سنگ نبشتهها و تطبیق آنها انجام شده است.
بعقه شیخ صفی الدین اردبیلی نیز از این مفهومی به کار رفته است تارک هنر و تاریخ ایران میدرخشد، در قسمتهای مختلفی از این بنا کتیبههای زیبا و پرمفهومی به کار رفته است و در واقع آیاتی از کلام الله مجید، ادعیه و احادیث به صورت کتیبههایی بسیار زیبا بر روی کاشیها نقش بسته و از اهمیت هنری شایان توجهی برخوردار است.
به یقین میتوان گفت که تزیین خطی و کتیبهای ابنیه یکی از مهمترین بخش تزیینات این بنا را شامل میشود و آیات قرآنی، مدح و ثنای بانیان یا کتیبههایی برای کارکرد ساختمانها یا قسمتهایی از آنها و جاودانه کردن خاطره زهد بنیانگذاران مورد بهرهبرداری قرار گرفته است."