چکیده:
تحولات داخلی قارهء اروپا در چند سدهء گذشته موجب شد تا امپراتوریهای بزرگ که قدرت نظامی آنها بر نیروی دریاییشان استوار بود،ایجاد شوند و برای ادامهء حیات خود بر بسیاری از مناطق جهان تسلط یابند.بریتانیای کبیر از این قدرتهاست که برای چندین سده بر بسیاری از نواحی از جمله هندوستان با منابع طبیعی،بازار فروش و نیروی کار ارزان تسلط داشت.برای انگلستان حفظ هندوستان از راه خلیج فارس بسیار اهمیت داشت.از دید لرد کرزن،یکی از طراحان سیاست خارجی بریتانیا، خلیج فارس از دو جنبه دارای اهمیت بود:نخست منطقهای برای حفظ هندوستان، دوم آبراهی پر اهمیت که باید حفظ میشد.در این نوشتار شیوههای استعمار انگلستان در منظقه،نقش لرد کرزن،مجری و طراح حضور بریتانیا در اواخر سدهء نوزدهم و اویل سدهء بیستم،دلایل سرنگونی حکومت قاجاریه و پیامدهای حضور قدرت خارجی در خلیج فارس بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
"اکنون این پرسش مطرح است که علت اهمیت و اعتبار هند برای قدرتهای اروپایی چه بود؟ از پیشینهء حضور دولتهای اروپایی دیگر از جمله پرتغال،اسپانیا،هلند و بعدها فرانسه، آلمان و روسیه مطالب گوناگونی در منابع تاریخ روابط خارجی ایران و کشورهای اروپایی وجود دارد،اما نکتهء مهم پیروزی در این رقابتها و کشمکشهاست،زیرا با شکست رقیبان انگلستان،این کشور در خلیج فارس و ایران و هند،حضور طولانی مدت خود را به شکلهای گوناگون سیاسی و اقتصادی آغاز کرد که پیامدهای آن تاکنون باقی است.
هندوستان و منابع موجود در آن به حدی برای دولت انگلستان مهم بود که با پایان جنگ بوئرها دولت بریتانیا در سال 1903 م ناوگانی عظیم را برای محافظت از این منطقه فرستاد و با مانورهای دریایی از هند محافظت کرد و نفوذ خود را در دیگر قسمتها از جمله خلیج فارس گسترش داد(هوشنگ مهدوی،1375:376 و 317).
با نفوذ انگلستان در میان شیوخ عرب،شیخ بحرین و شیخ شارجه و رأس الخیمه عامل سیاستهای انگلستان در خلیج فارس شدند و کرزن نیز برای تکمیل سیاست استعماری خود،در سال 1898 م پرچم انگلستان را در پارهای از مناطق جنوب برافراشت که البته، مظفر الدین شاه به این امر اعتراض کرد و در ادامهء همین اقدام،میان گرانت و امیرنشینان محلی قراردادی امضا شد که دولت ایران با آن مخالفت کرد(مجتهد زاده،1373:95)."