چکیده:
پلیس جنوب ایران یا اس. پی. آر.، نیروی انتظامی بود که در سال 1335 ق./ 1916 م. دولت امپراتوری بریتانیا جهت کنترل سیاسی و نظامی منطقه جنوب ایران تشکیل شد.
علل تشکیل واعزام چنین نیرویی را باید در موقعیت سیاسی و نظامی انگلیس در سال های اولیه جنگ جهانی اول جست وجو کرد. نتایج عقب نشینی های انگلیس در بین النهرین، اغتشاشات و نا آرامی های فزاینده با وجود ماموران سیاسی و نظامی آلمانی در ایران، فقدان نیروی نظامی کار آمد وقابل اعتماد در منطقه نفوذ بریتانا، در عین حضور گسترده روسیه قدرتمند در مناطق شمالی ایران، در مجموع موجب کاهش نفوذ و اعتباراین کشور در ایران در اواخر سال 1915 م./ 1333 ق. بود. بنابراین، بریتانا برای حفظ و حراست از منافع خود، برقراری نظم و قانون در جنوب ایران، وایجاد توازن در برابراعتبار و حضور روسیه در ایران به این نتیجه رسید که برای افزایش اعتبارخود در این مناطق باید اقدامی قاطع صورت دهد.
مادام که حضور روسیه به شمال ایران محدود بود، انگلیس سعی داشت با گسترش تدریجی منافع خود در جنوب ایران، از آن حراست کند. این منافع که سیاسی، استراتژیک، تجاری و تلگرافی بودند، تا جنگ جهانی اول سیاست های عمده دولتمردان انگلیسی هند بود. اما پس از کشف نفت در مه 1908 م./ 1326 ق. و تشکیل کمپانی نفت ایران و انگلیس، اوضاع متفاوت شد. از این هنگام، دولت انگلیس به طور روز افزونی به بسط و گسترش تجارت نفت توجه کرد؛ به ویژه که به ابتکار وزارت دریاداری، این دولت به بزرگ ترین سهامدار شرکت نفت ایران و انگلیس در 1914 م./ 1333 ق. مبدل شد و نفت به طور فزاینده ای جایگزین زغال سنگ درکشتی های جنگی و رزم ناوهای انگلیس شد (الول - ساتن، 23:1955-22). گسترش حیطه منافع این کشور در جنوب ایران، متضمن پذیرش مسئولیت های جدید و تعهدات محکم تری در سطح حکومتی بود ...
خلاصه ماشینی:
"وقوع انقلاب روسیه و وعدههایی چون لغو امتیازهای استعماری این دولت در تشدید احساسات ملی در ایران و سقوط کابینه وثوق الدوله نیز بیتأثیر نبود (مابرلی، 1369:299)؛به ویژه اینکه با حذف رقیب دیرینه، یعنی روسیه، اکنون لبه تیز حملات ملیون ایرانی متوجه انگلیس بود.
با توجه به گسترش احساسات ناسیونالیستی در ایران، مارلینگ-سفیر انگلیس -در اواخر ژانویه/ربیع الثانی همین سال به دولت جدید ایران کابینه مستوفی الممالک اطلاع داد که دولت بریتانیا حاضر است برای رفع اعتراضهای ایران در مورد مسائلی چون ادغام پلیس جنوب در قوای متحد الشکلی تحت سرپرستی افسران اروپایی با دولت ایران مذاکره کند.
اما حکومت هند در این هنگام با ارسال تلگرافی در 16 اوت/8 ذیقعده به لندن، مخالفت خود را با این نظر ابراز کرد و اظهار داشت اگر دولت حاضر به شناسایی اقدامات انگلیسیها در ایران میشد، آنها نیز میتوانستند برای فراخوانی نیروهایشان از ایران و واگذاری پلیس جنوب وارد مذاکره شوند.
اما مسئله این بود که آیا پیش از تشکیل نیرویی نظامی، خروج کلیه قوای نظامی از جمله پلیس جنوب، اقدامی صحیح است یا اینکه دولت ایران باید کمک افسران انگلیسی را برای اصلاح قشون بپذیرد."