چکیده:
مناسبت ادبیات با جامعه شناسی در ارجاع به تجربه مدرنیته دایر مدار مقاله حاضر
است، تجربهای که دو سوی دارد:مدرنیزاسیون و مدرنیسم.بعبارت دیگر فرایندهای مکمل
اقتصادی و فرهنگی امکان عمل مدرن را فراهم میآورند.بنابراین پرسش از نقش ادبیات در
تکوین جامعه شناسی ایران با این دیدگاه تئوریک پاسخ داده شده که گزارش نویسندگان،
بعنوان فراهم آورندگان لایه ذهنی واقعیت تجدد، ناگزیر در فرآوری عمل مدرن و متعاقبا
در تکوین جامعه شناسی اثر گذار بوده است.زیرا جامعه شناسی بعنوان یک علم مقوم بر
تجربه جدیدی است که ادبیات یک بعد از آن را فراهم آورده است.بدین منظور آثار هدایت،
آل احمد، دولت آبادی و دوریشیان برگزیده شد و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی
به مفهوم شناسی و مقوله بندی این مفاهیم در تناظر با لایههای مدرنیزاسیون و
مدرنیسم اقدام گردید.گزارش نویسندگان فوق الذکر حاکی از آن بود که اگر چه آغازگاه
تجربه مدرنیته در ایران با توازن همراه بوده است اما به مرور سویه ذهنی سبقت گرفته
و موجبات عدم تعادل آن را فراهم آورده است.چنانچه نسبت مؤلفه فرهنگ به اقتصاد در
آثار هدایت، آل احمد، دولت آبادی و درویشیان به ترتیب برابر بااست.این روند حاکی
از تعمیق تاریخ عدم تعادل در تجربه مدرنیته است.
خلاصه ماشینی:
"به عبارت دیگر سؤالات راهنمای پژوهش عبارتند از اینکه فرایند مدرنیته را نویسندگان ایران چگونه گزارش کردهاند؟و مؤلفههای مهم آن چیست؟این خصوصیات در علم جامعه شناسی و تاریخ آن چگونه نمود یافتهاند؟روش شناسی پژوهشصد سال داستان نویسی ایران گستره فوق العادهای از نویسندگان و آثار ادبی را در بر میگیرد که نقطه آغاز آن میرزافتحعلی آخوند زاده است که به سال 1253 رمان تاریخی«ستارگان فریب خورده»یا «حکایت یوسف شاه»را نوشت و تا به امروز این فن که به قول آخوند زاده متضمن خواست ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است(عابدینی 1369:19)ادامه دارد.
اما قلت مفاهیم ناظر بر انجمنها در زیر حوزه اجتماعی، به نوعی از کمبود این نوع سرمایه اجتماعی در مدرنیته ایرانی خبر می دهد که همواره مورد بحث جامعه شناسی توسعه نیافتگی در ایران بوده است.
سالهای ابری(جلد 4 و 3، 2، 1)(به تصویر صفحه مراجعه شود)سنخ شناسی آثار علی اشرف درویشیانتفسیر جدولدر بین چهار حوزه بیشترین سهم متعلق به حوزه اقتصاد است اما با یک تغییر و آن اینکه دیگر تکنولوژیهای نظامی در اولویت قرار ندارند بلکه ماشین آلات سبک و سنگین با 400 مورد احصایی از بیشترین فراوانی در حوزه اقتصاد برخوردار است و از آنجا که این تکنولوژیها بیشتر جنبه مصرفی داشته و به جامعه مصرف گرا تعلق دارند ویژگی آینده مدرنیته ایرانی را نشان میدهند.
با یک نگرش کلی میتوان گفت آثار درویشیان حاکی از گسترش گسست بین فرآیند فرهنگی و فرایند اقتصادی است، چرا که نسبت این دو حوزه در آثار بررسی شده به(به تصویر صفحه مراجعه شود)رسیده است، و حاکی از خروج کامل تجربه مدرنیته از توازن اولیه خود است که آثار هدایت بیانگر آن بود."