چکیده:
برای تبیین چگونگی رابطة ایمان و عمل با تأکید بر منابع شیعة اثناعشری از دو نوع رابطه میتوان سخن به میان آورد: رابطة مفهومی و رابطة عینی. رابطة مفهومی ایمان و عمل به کالبد شکافی این معنا میپردازد که آیا عمل جزو ذات ایمان است یا نه؟ اگر عمل از اجزای تشکیلدهندة ایمان باشد با فقدان آن، ایمان نیز منتفی میشود و اگر عمل جزو ذات ایمان نباشد، بلکه از لوازم یا شرائط ایمان محسوب شود، با فقدان آن ایمان منتفی نمیشود، گرچه ایمان کامل نخواهد بود. اهمیت مسئله از آنجاست که از یک سو از ظاهر برخی روایات شیعه برمیآید که عمل جوارحی یکی از ارکان ایمان است و حتی گاه گفته شده که تمامی ایمان به عمل است و از سوی دیگر اگر عمل جزو ذات ایمان محسوب شود، دایرة اهل ایمان تنگ میشود و با دیدگاه رایج امامیه در تعارض خواهد بود. و اما در رابطة عینی سخن بر سر این است که در عالم واقع، رابطة دو سویهای از نوع اشتراط، کاشفیت یا تلازم میان ایمان و عمل وجود دارد. چراکه ایمان مقتضی عمل صالح است و عمل صالح نشانه و دلیل بر ایمان خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
"2. برخی آیات قرآن بر جزئیت عمل در ایمان دلالت میکنند؛ مانند «و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانی کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید، وی را در آتشی درآورد که همواره در آن خواهد بود و برای او عذابی خفتآور است» (نساء: 14)؛ 1 «و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالی که به توحید گراییدهاند دین ]خود[ را برای او خالص گردانند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین استوار همین است» (بینه: 5)؛ 2 معتزله بر این عقیدهاند: از آنجا که عبارت «ذلک دین القیمه» در این آیه به همة عبادات ذکرشده در آیه برمیگردد، معلوم میشود که عبادات جزو دین به شمار میآیند.
همچنین اجماع وجود دارد که اگر کسی ایمان بیاورد و قبل از اینکه عملی انجام دهد بمیرد، مؤمن محسوب میشود، پس معلوم میشود عمل جزو ذات ایمان نیست (شهید ثانی، 1409، 69-74؛ مجلسی، مرآة العقول: 7/139ـ140؛ تفتازانی، 1409: 5/192-193؛ تفتازانی، بیتا: 195-196؛ سید مرتضی، 1411: 543؛ الخمیس، 1416: 355-357؛ فخر رازی، 1405: 2، 29؛ سبحانی، 1411: 816).
اهل سنت نیز که ایمان را مرکب از ارکان سهگانة اعتقاد قلبی، اقرار زبانی و عمل به ارکان دانستهاند برای فرار از لازمة آن، که دیدگاه خوارج است، به نوعی دچار تناقض شده و گفتهاند مرتکب کبیره کافر نیست و مخلد در آتش نمیباشد، زیرا در قرآن آمده است که «ان الله لایغفر انیشرک به و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء»."