چکیده:
مخروط آتشفشانی تفتان در جنوب شرق ایران دو در شمال غرب شهر خاش واقع شده است.با توجه به اینکه هماکنون از قله این آتشفشان بخار آب و گازهای گوگردی خارج میشود،ولی وجود درههای عمیق و شکل نامنظم شبکه آبراههها در دامنههای این مخروط،نشانگر عملکرد درازمدت فرسایش و تکامل شبکه زهکشی در این مخروط میباشد.هدف این تحقیق،بررسی تأثیر مورفومتری و لیتولوژی در تکامل و الگوی زهکشی در دامنههای این مخروط آتشفشانی بوده است.برای دستیابی به این هدف،متغیرهای مؤثر از جمله، سنگشناسی،شیب و جهت دامنه در محیط نرمافزاری ilwis بهعنوان ابزار اصلی تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.نتایج نشان میدهد که به جز نواحی مخروط افکنهای و پادگانهای،نسبت تراکم زهکشی از سازندهای قدیم به جدید کاهش و از شیبهای زیاد به کم افزایش مییابد.تراکم و الگوی زهکشی با گذشت زمان و شیب در این مخروط،پیچیدگیهایی در خصوصیات آبراههها به ویژه الگوی زهکشی آن دیده میشود.این موضوع تا حدودی به پیچیدگی ذاتی زمان تشکیل مخروط آتشفشانی و درهم ریختگی لیتولوژیکی آن مربوط شود.
خلاصه ماشینی:
"حالت فومرولی آتشفشان تفتان(خروج گاز، دی اکسید گوگرد،گوگرد و بخار آب از دهانه آن)از یک طرف و تغییر شکل اولیه آن در اثر فرسایش به صورت درههای متعدد و کلاهکهای باقیمانده از گدازههای قدیمی و شکل تقریبا نامنظم مخروط از طرفی دیگر،راستای (1)- Porter (2) radial (3)- easterbrook (4)- gerrard (5)- schumm (6)- ritter (7)- drainage density (8)- horton (9)- summerfield تحقیق را به سوی تجزیه و تحلیل مورفولوژی و مورفومتری شبکه زهکشی و روابط آن با لیتولوژی،شیب و جهت دامنههای این مخروط آتشفشانی سوق داده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 4 خروج بخار آب و گاز غلیظ از دهانه آتشفشان(الف)و درههای عمیق فرسایشی(ب)تجزیه و تحلیل متغیرهای مؤثر در شبکه زهکشی مخروط آتشفشانی استراتوولکان تفتان از تناوب گدازه و مواد آذر آواری تشکیل شده است.
بررسی الگوی آبراههها در مخروط تفتان نشان میدهد که با وجود صحت کلی نظریه فوق در این مخروط،بینظمیهایی در الگوی زهکشی مشتق شده از نقشههای توپوگرافی دیده میشود که متأثر از پیچیدگی ذاتی نواحی آتشفشانی از جمله شرایط زمان تشکیل مخروط و درجه و حجم مواد مختلف،قابلیت فرسایشپذیری مواد آذر آواری،گدازه و خاکستر در هریک از واحدهای چینهشناسی و در نهایت مقیاس نقشههای توپوگرافی مورد استفاده است،بهطوری که امکان انعکاس سیستم دقیق زهکشی در این نقشهها(با مقیاس 50000:1)وجود ندارد.
به طور کلی بررسی شبکه زهکشی در مخروط تفتان بیانگر آن است که با وجود صحت کلی نظریه محققینی مانند پارکر در زمینه روابط تراکم و الگوی زهشکی با گذشت زمان و شیب در این مخروط،پیچیدگیهایی نیز در خصوصیات آبراههها بویژه الگوی زهکشی دیده میشود."