چکیده:
غوغای شورانگیزی که سالها پیش، در ایران، انقلاب مشروطیت خوانده شد، هرچند نتوانست بنای متزلزل و درخت پوسیدة استبداد را از بیخ و بن برکند، اما زمینة آشنایی مردم ایران را با جلوههایی از آزادی و شکلهای جدید حکومت و مملکتداری فراهم کرد. مبارزة تودة مردم و طبقات مختلف جامعه با مدافعان نظام استبدادی، شرایط جدیدی را در کشور پدید آورد. مردمی که طی سالیان دراز، از نظام حکومتی خویش و فرمانروایانشان چیزی جز اختناق، تعدی و بیقانونی ندیده بودند، فرصت یافتند تا اعتراض و نارضایتی خود را از وضع موجود در قالب انقلابی اجتماعی ابراز کنند. آنچه پیش رو دارید تلاشی است در جهت بازشناسی شخصیت و نقش اولین شهید انقلاب مشروطه که در منابع گوناگون از او به نام طلبة جوان، سیدعبدالحمید تعبیر شده است.
خلاصه ماشینی:
"به عنوان نمونه یک بند از 25 بند اشعار فصیحالزمان سیدرضوان که به پیروی از دوازده بند مرحوم محتشم کاشانی سروده شده، چنین است: بیحربه، چون که جیش خداوند ذوالمننسلطان فوج، یاور عبدالمجید 58 دادشلیک با تفنگ نمودند حربیاندر آن میانه، سید و سالار سرورانغافل ز ره رسید و زهنگامه بیخبرچشمش به سوی معرکه افتاد محو و ماتناگاه بیملاحظه، سلطان فوج دونمابین سینه و گلویش تیر جا گرفتهم بیگناه بود و هم از خلق منزویتیرش به سینه خورد، به مظلومی حسینتـا جان برفت از تـن جـان جهــان بــروناز نــو حســین کشـته زجــور یــزید شــد بر حربیان شدند دلیرانه صف شکنفرمان قتل جملگی، از خبث خویشتنمجروح ساختند به یک حمله، چند تنعبدالحمید، فخر زمان، مفخر زمنانگشت حیرتش بشد آنگاه در دهناز کارهای چرخ، ز غوغای مرد و زنتیری زد آتشین، به تن شمع انجمنوز پشت او بدر شد و جانش شد از بدنهم بد غریب و بیکس و هم دور از وطنقلبش بگشت پاره، به مجروحی حسنزد صیحه جبرئیـل، کـه ای حـی ذوالمـننعــبدالحمــید کشــتة عــبدالمــجید شــد روز ختم سیدعبدالحمید مردم در طول شب و تا بامداد، صدای جارچیان دولتی را میشنیدند که: «هر کس که فردا دکان یا حجرة خود را باز نکند کالایش تاراج و خود او کیفرخواهد شد».
صاحب تاریخ بیداری درباره وقایع روز شنبه، 7 جمادیالثانی 1327 مینویسد: ایضا لیله جمعه، محمدخان یاور را که قاتل سیدعبدالحمید همدانی بود که در ابتدای مشروطیت در ماه جمادیالاولی 1324، این ظالم آن سید مظلوم را تیر زده بود و کشته بود و عینالدوله در ازاء این خدمت، او را از منصب سلطانی به درجة یاوری رسانیده بود، گرفتند."