چکیده:
یکی از مؤثرترین نشریههای دورة قاجاریه و عصر مشروطه هفتهنامه صور اسرافیل بود، این نشریه، ابتدا با مدیریت میرزا جهانگیرخان شیرازی و سرمایة میرزا قاسمخان تبریزی و دبیری و قلم میرزا علیاکبرخان قزوینی (دهخدا) تهیه و منتشر میشد. تندرویها و جسارت به مردم و معتقداتشان، از زبان سرخ صوراسرافیل، سر سبزش را بر باد داد و رفیقش دهخدا را به خارج از کشور فراری داد. بعد از کشته شدن میرزا جهانگیرخان، تمام بار نشریه (نشر سه شماره آخر) بر دوش میرزا علیاکبر دهخدا افتاد و به همت وی در خارج از کشور چاپ میشد. در این نوشتار ضمن بررسی این نشریه، به معرفی اجمالی گردانندگان آن نیز پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"292 پیشتر اشاره شد که ابراهیم صفایی و فریدون آدمیت نیز به این مطلب تصریح دارند، 293 چنانکه صفایی، دهخدا و بیشرمیهای او را باعث قتل میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل میدانسته و نگاشته است: ...
304 طبق اسناد موجود (خود روزنامه) و ادعای خود دهخدا، قلمزن اصلی آن از اولین شماره تا آخرین آن، دهخدا بوده است؛ 305 به نوشتة کسروی میرزا علیاکبر دهخدا، نویسنده گفتارهای صور اسرافیل بوده است.
ـ میرزا علیاکبر دهخدا و میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل، صور اسرافیل (دوره کامل؛ مجموعه متون و اسناد تاریخی، کتاب پنجم) قاجاریه، تهران، نشر تاریخ ایران، 1361 و 1403 ق.
ک: مجموعه تاریخ تهاجم فرهنگی غرب، ج 6، ص 4، 21 ـ 23 و ص 75 به بعد / علیاکبر ولایتی، مقدمات فکری نهضت مشروطیت، ص 22 ـ 25، 150 ـ 182 / ابراهیم صفایی، رهبران مشروطه، ص 22 / کونت گوبینو، «امیرکبیر 1و 2 و 3» مجله محیط، ش 32 و 57 و 50 / مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری قمری، ج 1، ص 80 ـ 83 و 326 / ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ص13 ـ 15 / سیدسعید زاهدزاهدانی، بهائیت در ایران، ص 212 ـ 211 / فریدون آدمیت، اندیشههای میرزا آقاخان کرمانی و اندیشههای میرزا فتحعلی آخوندزاده.
ر. ک: هفتهنامه صور اسرافیل، ش 1، از ایوردون ـ سوئیس، غره محرمالحرام 1327، ص 7، پاراگراف دوم، سطر 6 به بعد (تمام نوشته او را در اول این ذیل شرح حال دهخدا آوردیم)."