چکیده:
در گاهشماری نفوذ انگلیس در عراق میتوان به ریشههای این نفوذ در زمان عثمانی،معاهدهء سور (1920)و تشکیل کشور عراق،اعمال قیومت،انعقاد معاهدهء انگلیس و عراق(و نقض آشکار استقلال عراق)و...اشاره نمود.افزون بر آن،عوامل نفوذ نیز بسیار قابل تأملاند که بخشی از مهمترین آنها عبارت بودند از:نفت،اهمیت راهبردی حوزهء خلیج فارس،احتمال وقوع جنگ جهانی دوم(در سالهای پیش از قرارداد 1937)،احتمال نفوذ شوروری در منطقه و....
تمامی این عومل به مسایل کشورهای این منطقه حساسیت ویژهای را بخشیده بود و این مسایل نیز میبایست مسیری را میگذراند که به موازات منافع ابرقدرت آن زمان،یعنی انگلیس،باشد.قصد ما ورود به تئوریهای توطئه نیست،اما همانگونه که از معاهدهء سرحدی 1937(ایران و عراق)برمیآید، تأثیر عامل خارجی با اتکاء به اسناد به دست آمده،کاملا آشکار است،چراکه در آن زمان منافع انگلیس (حتی به نقل از اسناد منتشرهء وزارت خارجهء انگلیس)بر حذف حاکمیت ایران بر اروندرود قرار داشت و یکی از مهمترین استدلالهای ایران در سه دههء پس از انعقاد این قرارداد،بر یک اصل بین المللی به نام (Rebus sic Stantibus)تکیه داشت که براساس آن،در صورتی که شرایط ویژهء حاکم بر زمان تدوین معاهدات،تغییر اساسی و بنیادین یابد،یک کشور یا طرفهای متعاهد میتوانند خواستار تجدیدنظر در آن قرارداد شوند.البته ایران برای این استدلال خود اسناد قابل اتکایی را هم ارائه نموده بود که بخشی از آنها در این مقاله منعکس است،ضمن آنکه برای اثبات فرضیهء نفوذ عامل خارجی،اسناد دیگری نیز مورد توجه قرار گرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
"قصد ما ورود به تئوریهای توطئه نیست،اما همانگونه که از معاهدهء سرحدی 1937(ایران و عراق)برمیآید، تأثیر عامل خارجی با اتکاء به اسناد به دست آمده،کاملا آشکار است،چراکه در آن زمان منافع انگلیس (حتی به نقل از اسناد منتشرهء وزارت خارجهء انگلیس)بر حذف حاکمیت ایران بر اروندرود قرار داشت و یکی از مهمترین استدلالهای ایران در سه دههء پس از انعقاد این قرارداد،بر یک اصل بین المللی به نام (Rebus sic Stantibus)تکیه داشت که براساس آن،در صورتی که شرایط ویژهء حاکم بر زمان تدوین معاهدات،تغییر اساسی و بنیادین یابد،یک کشور یا طرفهای متعاهد میتوانند خواستار تجدیدنظر در آن قرارداد شوند.
به عنوان نمونه میتوان به گزارش ارسالی کنسولگری ایران در سلیمانیه،راجع به اظهارات مأمور استخبارات انگلیس دربارهء اروندرود در تاریخ 18 مرداد 1316،اشاره نمود: «پس از انتشار روزنامجات راجع به شط العرب و حصول موافقت بین دولت شاهنشاهی و دولت عراق در امور مربوط به شط العرب،در سلیمانیه بعضیها مذاکره مینمودند[که]چه پیشآمدی باعث شده است که دولت انگلیس به این امر[معاهدهء سرحدی 1937]رضایت داده و ایجاد موانع نکرده است و چند نفری در این مورد از بنده بهطور خصوصی تحقیق کرده بودند که به نحو مقتضی جواب داده شده بود."