عراضة العروضیین

"حللاهلی286/ ما بیندر/ نا فبادو فاعلاتن/ مستفعلن/ فاعلاتن لاوحللت/ علوییتن/ بسسخالی> فاعلاتن/ مستفعلن/ فاعلاتن> و پارسی‌گویان287 را، در این بحر، شعر288 بسیار است همه بر ارکان مزاحف و بر سالم او نامطبوع بود289؛ اما، از برای مثال، بیتی بیاریم290: 16b] [f دلبر من در کار من غم ندارد زان‌که چون291 من غمخوارگان کم ندارد دلبر ممن/ در کار من/ غمندارد فاعلاتن/ مستفعلن/ فاعلاتن زانکچنمن292/ غمخارگان/ کمندارد فاعلاتن/ مستفعلن/ فاعلاتن و بر ارکان مزاحف، مثمن مخبون گفته‌اند بر این مثال که آورده شود293: غم دهر حرون مرا به بلا می‌درافگند ستم چرخ دون مرا به جگر بر294 همی زند غمد هرح/ حرومرا/ ببلامی/ درفگند فعلاتن/ مفاعلن/ فعلاتن/ مفاعلن ستمچر295/ خدومرا/ بجگربر/ همیزند فعلاتن/ مفاعلن/ فعلاتن/ مفاعلن و از مسدس مخبون الضرب مقصور اوحدالدین انوری شعر گفته است؛ بر این مثال296: دوش سلطان چرخ آینه‌فام آنکه دستور شاه راست غلام دوشسلطا/ نچرخآ/ ینفام فاعلاتن/ مفاعلن/ فعلات آنکدستو/ رشاهرا/ تغلام فاعلاتن297/ مفاعلن/ فعلات و بر ضروب ابتر بتر اجتماع حذف و قطع باشد. و از مسدس سالم الارکان ـ چنان‌که بنای عرب است ـ یک بیت، از برای نظیر، بیاوریم؛ بر این گونه336: ای سرو قامت بت> سنبل ذوایب (**) و ای لاله‌رخ دلربای سبز337 شارب و این بیت، هرچند نامطبوع است، اما، مثال را، کفایت است و تقطیعش چنین بود338: 18b] [f ایسروقا/ متبتسسن339/ بلذوایب مستفعلن/ فاعلاتن/ فاعلاتن> ویلالرخ/ دلربایس/ سبز337 شارب> مستفعلن/ فاعلاتن/ فاعلاتن> و از مزاحفات، مثمن مخبون الارکان استاد فلکی تبریزی ـ طاب‌ثراه ـ شعر340 گفته است؛ بر این گونه341: سپهر مجد و معالی محیط نقطه عالم جهان جود و معانی چراغ دوده آدم سپهر مج/ دو معالی/ محیطنق/ طیعالم مفاعلن/ فعلاتن/ مفاعلن/ فعلاتن جهانجو/ دو معانی/ چراغدو/ دیآدم مفاعلن/ فعلاتن/ مفاعلن/ فعلاتن و ضروب او مخبون مقصور (چون فعلات342) یا مشعث مقصور تشعیث اسقاط یکی از دو متحرک وتد بود."