چکیده:
بخش چهارم - واژه گزینی
1 کلیات
کار اصلی فرهنگستان در معادل یابی و اصطلاح شناسی و واژه گزینی نیز سیاستگذاری و برنامه ریزی است.
از زمان تاسیس فرهنگستان اول، معادل یابی برای واژه ها و اصطلاحات علمی بیگانه یکی از وظایف عمده و اصلی فرهنگستان تلقی شده است و گه گاه فرهنگستان با همین عنوان، یعنی واژه گزینی، شناخته شده است.
در طول سال های گذشته، فرهنگستان، در زمینه واژه گزینی، هم زمان به دو امر توجه داشته است یعنی، به موازات تعیین معادل برای واژه ها و اصطلاحات بیگانه علمی عمومی، به تشریح و توضیح اصول و ضوابط واژه گزینی و تصمیم گیری درباره آن، که در تعریف ما همان سیاستگذاری است، پرداخته است.
برای سرعت کار در دشواری واژه گزینی فرهنگستان و گروه های تخصصی واژه گزینی، داشتن اصول و ضوابط مدون و متقن و جامع الاطراف، ولو به طور نسبی، ضرورت دارد تا از بحث ها و گفت و گوهای زاید و تکرار مطالب در جلسات پرهیز شود.همچنین، اگر بنا باشد که در برابر سیل واژه های بیگانه سدی بیش و کم استوار بسته شود، لازم است که کل جامعه علاقه مند به زبان و ادب فارسی، که زبان فارسی از آن ایشان است، در امر واژه گزینی به یاری فرهنگستان بیایند. لازمه مدیریت واژه گزینی به این صورت حضور فعال انجمن های علمی، گروه های علمی و ادبی دانشگاه ها، مترجمان و صاحب نظران دیگر در امر واژه گزینی است. اما، به منظور هماهنگ ساختن کار این گروه ها، که در عین آنکه بیش و کم با هم در تماس اند یا می توانند تماس برقرار کنند دارای سلیقه ها و نظرهای گوناکون هستند، لازم است از لحاظ روش کار میان آنها هماهنگی برقرار شود. ...
خلاصه ماشینی:
"خلاصه آنچه گفته شد چنین میشود: ــ چه واژههایی را باید بینالمللی دانست و از زبانهای دیگر عینا یا با اندکی تغییر وام گرفت؟ ــ از میان واژههای موجود عربی مأنوس و فارسی ناشناخته یا نامأنوس کدام را باید برگزید؟ ــ شفاف بودن واژه برگزیده یا نوگزیده تا چه حد مطلوب است و از چه آستانهای به بعد میتوان از آن چشم پوشید؟ ــ تا کجا باید در قید ترجمه تحتاللفظی بود و در کجا باید به مفهوم توجه کرد؟ ــ برای یک اصطلاح خارجی که در چند رشته علمی به کار میرود یک معادل باید برگزید و برساخت یا چند واژه؟ چرا و چگونه؟ ــ تعریف هر واژه باید به دست داده شود یا معنی و مفهوم واژه باید در هاله ابهام باقی بماند؟ ــ پیشوندها و پسوندهای خارجی و بیشتر یونانی و لاتینی را باید به یک لفظ فارسی برگرداند یا چند لفظ؟ از وندهای فارسی چگونه در واژهسازی میتوان بهره گرفت؟ ــ اصطلاحات علمی باید با الفاظ روشن نمایانده شوند یا کاملا تخصصی و «ژارگون» باقی بمانند؟ ــ خوشآهنگی الفاظ و اقبال عمومی و گریز حتمی از اجزای ظاهرا غیرمأنوس و احتمالا ناخوشایند تا چه اندازه ضرورت دارد؟ ــ با مسئله ساختار دستوری واژهها در زبان مبدأ و مقصد چگونه باید برخورد کرد؟بخش پنجم ـ گویششناسی سیاستگذاری و برنامهریزی در مورد گویشهای ایران نیز از اصول کلی سیاستگذاری و برنامهریزی زبان و ادب فارسی پیروی میکند."