چکیده:
در نظام وحدت شخصی وجود،برخی جنبههای بظاهر حلولی به خدا نسبت داده میشود که عبارتند از:اتصاف به صفات محدثات و ممکنات،عینیت حق با اشیاء، خدا بعنوان مجموع عالم،تلقی عالم بعنوان نعت، جهت،حیثیت و شأن برای حق که موهم نسبتی حلولی میان ممکنات و ذات حق-از قبیل حلول عرض برای محل-است.در این مقاله،اشکالات مبتنی بر ایهام حلول در نظام وحدت شخصی وجود از زبان ملا صدرا مطرح میشود و سعی برآنست تا برپایه برخی آراء و مبانی فکری ملا صدرا در باب وحدت شخصی وجود، برای اشکالات مذکور پاسخهایی ارائه شود.این پاسخهای مبنایی عبارتند از:تمایز میان وجود لا بشرط مقسمی و وجود لا بشرط قسمی(وجود منبسط)و اسناد جنبههای حلولی به وجود منبسط و ماهیات امکانی بعنوان خاستگاه جنبههای حلولی که برپایه آن وجود منبسط نیز بسبب ارتباطش با وجود مقید،بالعرض دارای جنبههای تشبیهی میگردد.همچنین عدم سرایت احکام ممکنات،از جمله تقابل قرب و بعد به واجب،یکی دیگر از پاسخهای مبنایی است که براساس آن تقابل قرب و بعد و نیز تلازم قرب و حلول و تلازم بعد و تباین در باب حق تعالی نفی میشود بگونهییکه نزدیکی او، بنحو حلولی و دوری او بنحو تباین نیست.افزون بر آن، تعالی غیرمجامع،تعالی مجامع سنخی،تعالی مجامع شخصی(یا تعالی شأنی)و تعالی معرفتی بعنوان صور تعالی معرفی میشوند که براساس آن به تبیین نحوهء تعالی خدا نسبت به ممکنات در فلسفه مبتنی بر وحدت شخصی وجود صدرایی پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"تعالی و حلول در فلسفه ملا صدرا محمد سعیدی مهر،دانشیار دانشگاه تربیت مدرس شهناز شایان فر،دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی-دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقاتچکیده در نظام وحدت شخصی وجود،برخی جنبههای بظاهر حلولی به خدا نسبت داده میشود که عبارتند از:اتصاف به صفات محدثات و ممکنات،عینیت حق با اشیاء، خدا بعنوان مجموع عالم،تلقی عالم بعنوان نعت، جهت،حیثیت و شأن برای حق که موهم نسبتی حلولی میان ممکنات و ذات حق-از قبیل حلول عرض برای محل-است.
حال پرسیدنی است که:1-آیا خدای ملا صدرا(در نظام وحدت شخصی وجود)خدایی حلولی و این جهانی است یا اینکه افزون بر تجلی و حضور در این جهان،از ذات متعالی و متمایز از جهان بهرهمند است؟ 2-در صورت تعالی خدا در این فلسفه،نحوه تمایز و تعالی خداوند نسبت به عالم چگونه است؟ برای پاسخ به سؤالات مذکور،نخست اصطلاح تعالی و حلول و صور آندو بازشناخته میشود و در ادامه جنبههای حلولی نظام وحدت شخصی،مورد نقد و بررسی قرار میگیرد.
3-2 پاسخهای مبنایی به برخی شائبههای فوق ملا صدرا در مسئله تعالی خدا و تأویل عبارات و تمثیلات مشعر به حلول در نظام وحدت شخصی و ارجاع قرائت حلولی به قرائت متعالی از وحدت شخصی وجود،راه حلهای متفاوتی ارائه میکند،که برپایه برخی آراء و مبانی فکری او میتوان پاسخهای زیر را مطرح نمود:3-2-1 نفس رحمانی بعنوان مصحح جنبههای تشبیهی ملا صدرا با وام گرفتن مفهوم محوری نفس رحمانی از عرفان،در صدد است جنبههای تشبیهی وحدت شخصی وجود را از خداوند تنزیه نموده و به نفس رحمانی یا وجود منبسط اسناد دهد."