چکیده:
میرزا رحیم،متخلص به یغما و مشهور به یغمای جندقی از شعرای قرن دوازدهم هجری قمری و مربوط به دورهی بازگشت است.این شاعر در دوران سلطنت محمدشاه قاجار میزیسته و بررسی آثار و احوال وی از این نظر وی اهمیت و توجه قرار گرفته است.در اشعار وی بسیاری از ناهنجاریها و نابهسامانیهای اجتماعی آن دوران به خوبی مشهود است و میتوان وی را آغازگر شکست انحصار شعر و شاعری از حیطهی دربار و راه یافتن آن به محیطهای اجتماعی محسوب نمود.هدف نگارنده از نگارش این مقاله شناساندن اجمالی این شاعر و بررسی وضعیت اجتماعی آن دوران بوده و در نهایت،وی و آثارش نقد و بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"دربارهی وفات او«میرزا اسماعیل هنر»،فرزندش،در دیوان خود شرحی نگاشته و قطعهای ساخته است که عینا آورده میشود: (به تصویر صفحه مراجعه شود) «روز سهشنبه شانزدهم شهر ربیع الثانی،تقریبا سه ساعت از طلوع خورشید گذشته،مطابق سان نامبارک فال قوی ئیل(سال گوسفند)یک هزار و دویست و هفتاد و شش در قریهی خور بیابانک جندق،جهان مکرمت،سپهر معالی، دارای سخن،استاد کهن یغما،میرزا ابو الحسن-قدس سره العالی-دامن همت بر این خاکدان فشاند.
از دیگر آثار منثور وی قطعهی انشایی شیوایی است که در آن روز رستاخیز را وصف کرده است؛روزی که برطبق این نوشته یغما موفق میشود خود و اعضای خانوادهاش را از دست فرشتگان عذاب الهی نجات دهد و این نجات تنها به سبب سروردن اشعار مذهبی و مراثی اوست و موقوفاتی که برای عزاداری حضرت حسین(ع)اختصاص داده بوده.
برخی از نویسندگان هم عصر وی نیز بعضی از این لطایف را در کتب خود ذکر نمودهاند که از آن جمله میتوان به کتابهای«رضوان»تألیف میرزا آقاخان کرمانی،«حدیقة الشعرای» احمد دیوان بیگی شیرازی،«زنبیل»تألیف حاجی فرهاد میرزا معتمد السلطنه و کتاب «مشتری»خراسانی اشاره نمود.
ذیلا نمونههایی از این لطایف را به نقل از کتاب «رضوان»ملاحظه میکنید:یغما و پریشان قاآنی میرزا ابو الحسن یغما حکیم قاآنی را، بعد از انجام کتاب پریشان،گفت: «شش صد سال قبل سعدی در گلستان خود گفته:«دفتر از گفتههای بیهوده بشویم و من بعد پریشان نگویم»تو را چه ضرورت شد که امروز پریشان میگویی؟»فایدهی علم طب «یغما پسر خود را توصیه میکرد که زینهار علم طب بیاموز که هرچه از این جنس جانور دو پا معالجه کنی اجر دنیا دارد و هرچه بکشی اجر آخرت."