چکیده:
مفهوم بهشت،در فرهنگ اسلامی ایران،از جایگاه خاصی برخوردار بوده و در قرآن،احادیث و روایات،به شکل مبسوطی وصف شده است. فضای آرمانی و محسورکنندهی بهشت،همواره دغدغه بسیاری از هنرمندان مسلمان،در خلق آثار هنری بوده است.بهویژه قالیهای قاجار، که این مفهوم را با بهرهگیری از اندیشههای اسلامی،تجلی بخشیدهاند. دوران قاجار،به لحاظ رشد و توسعه قالیبافی و خلق نمونههای فراوان و برجسته(باوجود کاستیها و نقاط ضعف آن)،در تاریخ این هنر حائز اهمیت است.این مقاله،در نظر دارد با بررسی نقوشی که تداعیگر اوصاف بهشت هستند،گامی در جهت شناخت قالیهای این دوره بردارد و در این مسیر در پی پاسخ به سؤالات زیر است:
بهشت در منابع اسلامی(قرآن،احادیث و روایات)،با چه ویژگیهایی توصیف شده است؟
جلوههای بهشت در قالیهای قاجار کدامند؟
هنرمند طراح قالی این دوران،با الهام درخت طوبی یا سدره المنتهی، حوض کوثر و طاووس،بهشت را تصویر نموده است؛بهشتی آکنده از گل و ریحان و نمادی از سعادت جاویدان
خلاصه ماشینی:
انعکاس جلوههیا بهشت در قالیهای قاجار براساس منابع اسلامی (با تأکید بر نمونههایی از موزه فرش ایران) دکتر مهناز شایستهفر*طیبه صباغپور** چکیده: مفهوم بهشت،در فرهنگ اسلامی ایران،از جایگاه خاصی برخوردار بوده و در قرآن،احادیث و روایات،به شکل مبسوطی وصف شده است.
این مقاله،در نظر دارد با بررسی نقوشی که تداعیگر اوصاف بهشت هستند،گامی در جهت شناخت قالیهای این دوره بردارد و در این مسیر در پی پاسخ به سؤالات زیر است: بهشت در منابع اسلامی(قرآن،احادیث و روایات)،با چه ویژگیهایی توصیف شده است؟ جلوههای بهشت در قالیهای قاجار کدامند؟ هنرمند طراح قالی این دوران،با الهام درخت طوبی یا سدره المنتهی، حوض کوثر و طاووس،بهشت را تصویر نموده است؛بهشتی آکنده از گل و ریحان و نمادی از سعادت جاویدان واژگان کلیدی: بهشت،قالی قاجار،اسلام مقدمه بهشت،به معنی"بهترین مکان"یا"بهترین زندگی"(پیرنیا،1373: 5)،به نامهای جنّت،فردوس،خلد،دار السلام،ظلال،حظیره قدس، یسیری و مینو خوانده شده است(یاحقی،1386:229).
لازم به ذکر است که این قالیها و ویژگیهایی که در آنها وجود دارد و به آنها خواهیم پرداخت،بهعنوان نماینده و معرف دیگر قالیهای قاجار موزه فرش ایران هستند که بهشت را تداعی میکنند.
بر همین اساس بسیاری از شاعران نیز،از طاووس باغ بهشت سخن راندهاند؛بهویژه عطار نیشابوری که در منطق الطیر،به این امر اشاره میکند: کی بود سیمرغ را پروای من بس بود فردوس عالی جای من (عطار نیشابوری،1363:53) حافظ شیرینسخن نیز چنین میسراید که: زلف مشکین تو در گلشن فردوس عذار چیست طاووس که در باغ نعیم افتادست (حافظ شیرازی،1381:غزل 36) نقش طاووس،در تصویر 2 نیز،به زیبایی در دو طرف یک درخت سرو ترسیم شده است.