چکیده:
میرزا عبد الله افندی،پسر میرزا عیسی،از دانشمندان و نویسندگان بسیار برجستهء سدهء یازدهم و دوازدهم است که گاهی نیز از وی با شناسههای دیگری چون تبریزی،جیرانی،اصفهانی و...یاد میشود؛او نیمی از زندگانیش را به جهانگردی گذرانده و افزون بر شهرهای ایران به کشورهای روم،ترکیه،سوریه،مصر،عربستان،بحرین و...سفر کرده و کتابخانههای آن کشورها را از نزدیک دیده و از دانش دانشمندان آن سرزمینها بهره جسته و ایشان را نیز از راهنماییهای خود بهرهمند ساخته است؛از همینرو توانی ستودنی در زمینهء کتابشناسی و همچنین نویسندگی به دست آورده است،این دانشمندان جامع الاطراف نوشتههای سودمندی در رشتههای علوم قرآنی،حدیث،دعا،رجال،تاریخ،فقه،اصول،فلسفه و کلام،دستور زبان، ستارهشناسی و گاهنامه نگاری و...از خود به یادگار گذاشته است؛این نوشتار بهگونهای فشرده به شناسایی وی و نوشتههایش میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"بحار الانوار دائره المعارف ارزشمند شیعه است که جنبهء حدیثی آن بردیگر جنبههایش برتری دارد و از اینرو نه تنها یکی از مجموعههای حدیثی سه گانهء اخیر که سرآمد آنها به شماره میرود؛بحار الانوار را محمد باقر مجلسی-علامه-(د 1111هـ )گردآورده و نوشته است؛برخی از دانشمندان هم روزگار وی که افندی یکی از آنهاست و نیز گروهی از شاگردانش در انجام این کار بزرگ او را یاری کردهاند.
ساعدی مینویسد:از نوشتههای محمد علی کرمانشاهی پسر وحید بهبهانی میتوان پی برد که افندی نوشتن کتاب ریاض را از 39 سالگی آغاز و در 52 سالگی به انجام رسانده و بنابراین نگارش آن 13 سال زمان برده است(1/171)؛ گزارش آقا بزرگ نیز به سخنان کرمانشاهی نزدیک است،او مینویسد:...
یکی از نوشتههای کلامی خواجه نصیر طوسی «تجرید الکلام فی تحریر عقائد الاسلام»یا«تحریر العقائد»است;دانشمندان پس از او، دهها شرح به پارسی و تازی بر این کتاب نوشتهاند که یکی از آنها شرح فاضل قوشچی-علی پسر محمد-(789ق)از دانشمندان اهل سنت و جماعت است و به «الشرح الجدید للتجرید»شناخته میشود(همان 2/138؛دهخدا 38/532).
این سخن را خیابانی (1/163)و آقا بزرگ(11/295)نیز بازگو کردهاند;از آنرو که افندی از برگردان ترکی ملا محمد فضولی(د 970)از روضة الشهداء یاد کرده و آن را بسیار ستوده (آقا بزرگ،4/105)،میتوان گمان برد که افندی روضه را به زبان تازی برگردانیده و با اصل فارسی و برگردان ترکی فضولی نزد نگه داشته است."