چکیده:
روش تحلیل محتوا یکی از پرکاربردترین روشهای تحقیق در مطالعات علوم اجتماعی،رفتاری و انسانی است.در نظام آموزشی فعلی کشور،کتاب درسی مهمترین ابزار آموزش و دربردارندهی محتوای برنامههای درسی است؛از اینرو، بررسی محتوای کتابهای درسی،به دلایل مختلف همچون مطابقت با اهداف برنامهی درسی یا شناسایی نقاط قوت و ضعف کتابهای درسی،امری ضروری است.این بررسی میتواند به روشهای مختلفی صورت گیرد که تحلیل محتوا از متداولترین این روشهاست.
مقالهی حاضر تلاش مینماید،ضمن معرفی تحلیل محتوا،مدلها،تکنیکها و روشهای متداول در تحلیل محتوای کتابهای درسی را توضیح دهد.در این معرفی تمام مدلها،تکنیکها و روشها در دو گروه کلی فرمولهای خوانایی و ابزارهای فهرستی دستهبندی شدهاند که مشخصات،ویژگیها و موارد استفادهی ابزارهای فهرستی در این مقاله تشریح میگردد.
خلاصه ماشینی:
"بولا1(1378)برای تحلیل محتوا هشت مرحله را ذکر میکند:تعریف قالب محتوا،تصمیمگیری دربارهی چگونگی انتخاب نمونهای از این محتوا،تدوین فهرستی از موضوعها برای استفاده در طبقهبندی محتوایی،تعیین شاخصهایی برای هریک از طبقههای موردنظر،تعریف دادهی مطالعه(واحد ثبت دادهها و واحد نمونهگیری متن)،آموزش داوران،تحلیل محتوای مطالب و تعیین پایایی و روایی نتیجهها.
6. مدل طراحی و طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل1 این مدل شامل سه مرحله است که دربارهی هرکدام توضیحی ارایه میشود: الف)ابتدا هدفهای هریک از درسها از طریق عناوین و موضوعهای موجود در درس تعیین و سپس با مطالعه دقیق متنها و تمرینها،سطوح عملکردی و انواع موضوعات آنها مشخص و در جدولی به شکل زیر آورده میشوند.
برای تحلیل محتوا مراحل مختلفی ذکر شده؛اما در این مقاله،با یک همنگری و ترکیب،این هفت مرحله پیشنهاد شده است:1-بیان مسأله و مشخص نمودن اهداف تحقیق 2-تعیین سؤالها و فرضیههای تحقیق 3-تعیین محتوای مورد نظر برای تحقیق و انتخاب نمونه از آن 4-تدوین فهرستی از موضوعها و تعیین مقولهها 5-انجام تحلیل محتوا و تعیین فراوانی مقولهها 6-تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج به دست آمده و 7-مشخص نمودن روایی و پایایی نتایج.
در این مقاله،شش ابزار فهرستی،چکلیست ویژگیهای مطلوب کتاب درسی سازمان پژوهش،چکلیست ملاکهای ارزیابی کتابهای درسی برایان همینگر و دیوید باترزبای،مدل میزان دعوت به پژوهش ویلیام رومی،روش بررسی شکلها،تصاویر و نمودارهای کتاب،روش بررسی سؤالهای کتاب و مدل طراحی و طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل معرفی و توضیح داده شد که هرکدام به دنبال اهداف و مواردی خاص در محتوا بودهاند."