چکیده:
کمال الدین ابوالفضل حبیش بن ابراهیم تفلیسی از دانشمندان قرن ششم هجری است. زادگاه او ظاهرا تفلیس پایتخت گرجستان کنونی بوده، اما او روزگار خود را در آسیای صغیر، به ویژه قونیه سپری کرده بوده است. از این نظر، زبانی که وی در آثار فارسی خود به کار برده به احتمال زیاد تحت تاثیر فارسی متداول در غرب ایران و آسیای صغیر است. بنابراین، بررسی آثار او به منظور شناخت بهتر ویژگی های گویش های غرب ایران حائز اهمیت است. تاکنون سه فهرست از لغات فارسی او منتشر شده است. یکی از ایرج افشار با عنوان «اندر فوائد لغوی کامل التعبیر» (افشار 1342)، دوم فهرست لغات بیان الصناعات او که ایرج افشار در پایان چاپ بیان الصناعات (افشار 1336، ص 446-457) به چاپ رسانده است، سدیگر مقاله دکتر مهدی محقق با عنوان «واژه های فارسی در کتاب تقویم الادویه» (محقق 1377).
آنچه در زیر می آید منتخبی از لغات بخش دوم کفایه الطب اوست. این کتاب دارای سه بخش یا سه کتاب به شرح زیر است: کتاب اول در معرفت علم بجشکی؛ کتاب دوم در غذاها و داروهای مفرده؛ کتاب سوم در غذاها و داروهای مرکبه. مولف این کتاب را در سال 550 نوشته و به ملکشاه پسر قلج ارسلان سلجوقی تقدیم کرده است. از این کتاب ظاهرا شش نسخه در ایران وجود دارد. دو نسخه در کتابخانه دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به شماره های 222 و 223. نسخه اول دارای تاریخ 722 و نسخه دوم بدون تاریخ ولی ظاهرا از قرن سیزدهم است (رهاورد 1333، ص 373). نسخه دیگر متعلق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی و از قرن هشتم است. شماره این نسخه 6332 است (حائری 1350، ص 347-349). نسخه ای دیگر با تاریخ 1271 و شماره 2491 متعلق به دانشگاه تهران است (دانش پژوه 1340، ص 1258). نسخه پنجم متعلق به کتابخانه ملی ملک و از قرن یازدهم هجری است. شماره این نسخه 4776 است (افشار، دانش پژوه 1361، ص 625). نسخه ششم از قرون ششم و هفتم و متعلق به کتابخانه خصوصی فرهاد معتمد در تهران است.
خلاصه ماشینی:
"در الابنیه این کلمه به شکل لـلـاسـلــا (بدون نقطه) آمده (ص54) و در نسخه دیگر با املای بیاسب (همان جا، ص350) آمده، اما در برهان قاطع _______________________________ 2 ) اصل: برغند 3 ) اصل: قرط با تلفظ بناست ضبط شده است."