چکیده:
نهضت نافرجام مزدک، نخستین جنبش اجتماعی ایران است که در اوایل حکومت قباد در
سال 494 میلادی برپا شد و تا سال 524 ادامه یافت و اثرات وسیع و شگرفی را حتی بعد
از سقوط ساسانیان بهجا گذاشت.نوشتار حاضر از رهیافت اندیشه سیاسی، این قیام را
مورد بررسی قرار داده و بر این مدعا است که، «جنبش مزدک، جنبش اجتماعی در لوای مذهب
بوده و هیچ گونه تقابلی با اندیشه سیاسی شاهی نداشته است.»مقابله برای بررسی صحت و سقم این فرضیه اصلی، شش فرضیه فرعی دیگر را مطرح و آنها
را مورد بحث قرار داده است.از جمله ثابت میکند که این آیین پاسخی به بحرانهای
اجتماعی-اقتصادی عصر ساسانی بوده است و از سویی در نفس عقاید مزدک، اندیشه
سیاسی«فره ایزدی»وجود دارد و از دید او شاه نمونه خدا در زمین است و وحدانیت الهی
و یکتایی شاه، دقیقا متناسب با«توحید فلسفی»(Monism)و ضرورت وحدت نگری است و لذا
این نوع نگرش ثابت میکند که مزدکیت ضدیتی با اندیشه سیاسی کهن شاهی نداشته است.
خلاصه ماشینی:
"از جمله ثابت میکند که این آیین پاسخی به بحرانهای اجتماعی-اقتصادی عصر ساسانی بوده است و از سویی در نفس عقاید مزدک، اندیشه سیاسی«فره ایزدی»وجود دارد و از دید او شاه نمونه خدا در زمین است و وحدانیت الهی و یکتایی شاه، دقیقا متناسب با«توحید فلسفی»(Monism)و ضرورت وحدت نگری است و لذا این نوع نگرش ثابت میکند که مزدکیت ضدیتی با اندیشه سیاسی کهن شاهی نداشته است.
تا بدینجا مشخص گردید که آرای مزدک، در پاسخ به بحرانهای اقتصادی زمانه خویش بوده است و او با افزودن بخشهایی به اندیشههای وام گرفته از دیگران، تعالیم خویش را در خدمت حل بحران اجتماعی زمان خویش قرار داد اما قسمتی از اندیشههای مزدک که مستقیما در جهت تقویت و تأیید اندیشه سیاسی شاهی است، بدین قرار میباشد: در جهان شناسی (1) مزدک، شاه مثال و همانند خدا در زمین است به عقیده مزدک، معبود او در عالم بالا بر تختی نشسته است همچنان که روی زمین پادشاه ایران بر اریکه سلطنتی جلوس نموده است.
مزدک مردم را از خوردن گوشت منع میکرد و اگر چه این امر مطابق کتاب اوستا بود، ولی از آنجا که تقریبا فقط ثروتمندان از گوشت استفاده میکردند و افراد عادی به ندرت گوشت برای خوردن پیدا میکردند، میتوان در توجیه این تأکیدات مزدک گفت که وی با تفسیر و هنر تأویل متون مقدس، آیین خود را با مذهب پیش میبرده است زیرا همان طور که از نوشتههای کلیما بر میآید؛مذهب از یک طرف به ایجاد یک انقلاب واقعی در میان اقشار گسترده مردم کمک میکرده است و از طرف دیگر با گنجینهای از تصورات کلی و زبان مشترک، تبلیغ ایدههای اصلاح طلبانه را در بین عموم مردم میسر میساخت."