چکیده:
نقد و بررسی «تفسیر ابی الجارود» از حیث سندی و صحت و سقم انتساب آن به امام باقر(ع) است. در میان آثار اسلامی، تفسیری منسوب به امام باقر(ع) به روایت ابی الجارود به چشم میخورد که به «تفسیر ابی الجارود» شهرت دارد. درستی و نادرستی نسبت تفسیر به آن حضرت (ع)، نیاز به بررسی شخصیّت ابی الجارود دارد. وی از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده و از این دو امام، روایاتی داشته و هفت سال پس از رحلت امام باقر(ع) به هنگام قیام زید تغییر عقیده داده و ابتدا به کیش زیدیه و سپس به جارودیه روی آورد. هر چند برخی از منابع رجالی از وی به نکوهش یاد کردهاند، امّا تردیدی نیست که این نکوهش مربوط به زمان امام صادق(ع) بوده است و زمان امام باقر(ع) را در بر نمیگیرد. از سوی دیگر از اظهار نظر علمای رجال، توثیق ابو الجارود، به روشنی به دست نمیآید، ولی سخن ویژهای مبنی بر ضعیف بودن وی نیز وجود ندارد. نیز پسینیان علمای رجال، یا به نقل از پیشینیان و یا براساس دلیلهایی که نزدشان، موجود بوده است، ابو الجارود را به طور صریح، توثیق کردهاند. با توجّه به توثیق علی بن ابراهیم از راویان سند تفسیر خود که شامل ابوالجارود نیز میشود، وثاقت ایشان قطعی میشود. در میان طریقهای روایی تفسیر ابی الجارود - راه شیخ صدوق، راه شیخ طوسی، راه نجاشی و راه علی بن ابراهیم قمی - ، طریق علی بن ابراهیم قمی را میتوان بدون اشکال، و رهنمون به متن واقعی تفسیر دانست.
خلاصه ماشینی:
) 20 آیت الله خویی نیز مضمون یاد شده را بیان کرده است و پس از یاد کرد دیدگاههای موافق و مخالف درباره توثیق ابی الجارود می نویسد: (ظاهر این است که ابوالجارود ثقه است، نه به خاطر این که بزرگان [اصحاب] از او روایت دارند، زیرا این تنها، در اثبات وثاقت، کفایت نمی کند، بلکه وثاقت وی به دلیلهای زیر ثابت می شود: 1.
بنابراین، هرچند ممکن است ما در مقام بررسی تفسیر قمی باروایتهای ضعیفی که نویسنده از طریق مشایخ خود، نقل کرده است، روبه رو شویم، ولی تردیدی نیست که توثیق علی بن ابراهیم از راویان سند تفسیر، شامل کسانی خواهد بود که خود به طورمستقیم ازآنان نقل روایت کرده است و ابی الجارود دراین زمره است.
بررسی اسناد تفسیر ابی الجارود تفسیر امام باقر(ع)از ابی الجارود به راههای زیر، روایت شده است: n راه شیخ صدوق: شیخ صدوق در طریق خود، این تفسیر را از: محمد بن علی ماجیلویه، از محمدبن ابی القاسم اعمش، ازمحمد بن علی قرشی کوفی ازمحمد بن سنان از ابی الجارود، از امام باقر(ع) روایت می کند، ولی آیت الله خویی درمورد راه شیخ صدوق می نویسد: (راه شیخ صدوق دراین تفسیر به دلیل حضور افراد مجهول، ضعیف است.
روایت ابی بصیر سید حسن صدر، در زمینه سلسله سند تفسیر می نویسد: (تفسیر امام باقر(ع)از ابی الجارود را در روزگار پایداری وی و پیش از زیدی شدن او، گروهی از ثقات شیعه که ابوبصیر یحیی بن قاسم اسدی نیز ازآنان است، از وی روایت کرده اند و علی بن ابراهیم قمی در تفسیرخود، آن را از راه ابوبصیر که ثقه است، نقل کرده است.