چکیده:
تعیین تاریخ دقیق آفرینش یک اثر ادبی،و تبیین جایگاه آن در سیر تحول و تکامل آثار ادبی محقق ادبی را در تحلیل روند کار خلاقیت ادبی و سیر دگرگونی و تحول هنری هنرمند یاری میدهد.درین مقال سعی شده است تا از طریق بررسی و تحلیل مفهوم واژههای«عید،گل و شاه»و شناسایی مصادیق آنها در کل دیوان حافظ،با عنایت به اطلاعات و شواهد تاریخی،زمان سروده شدن برخی از غزلهای حافظ تا حدودی روشن شود. استفاده از این روش میتوان در تحلیل دیگر غزلهای حافظ و نیز دیگر شاعران مفید واقع شود.
Determining the time of writing Hufiz"s Ghazal
H. Najafdari, ph.D.
University for Teacher Education
Abstract
Deciding the exact time setting for creating of a literary work helps the
researcher to identify the evolution in poet’s style. In this article attempts
have been made to recognize the time of composing this poem through
analysis and examination of the terms
خلاصه ماشینی:
"21اما در مواردی که گل ره به معنی گل سرخ به کار برده است معمولا از قرینههایی مثل کوتاهی عمر گل صحبت کرده است؛همانند سعدی که میگوید: گل همین پنج روز و شش باشد وین گلستان همیشه خوش باشد31 یا خود حافظ که میگوید: به دور گل منشین بیشراب و شاهد و چنگ که همچو دور بقا هفتهای بود معدود41 باغبان گر پنج روزی صحبت گل بایدش بر جفای خار هجران صبر بلبل بایدش51 ایام گل چو عمر به رفتن شتاب کرد ساقی به دور بادهء گلگون شتاب کن61 سخن در پرده میگویم چو گل از غنچه بیرون آی که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی71 ترکیب«آخر گل»قطعا به تمام شدن فصل گل سرخ اشاره دارد اما نکته این است که فصل گل سرخ در شیراز چه وقتی تمام میشود؟پاسخ این سؤال میتواند زمان سرودهشدن غزل را تا حدودی مشخص کند.
(4)-نسخهء«ز»از چاپ دکتر ناتل خانلری بعد ازین بیت و نسخهء«ل»از همان چاپ بعد از بیت 6 این بیت را افزودند: گر فوت شد سحور چه نقصان صبوح هست از می کنند روزهگشا طالبان یار (5)-دیوان حافظ،به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری ص 894 (6)-حافظ خراباتی،رکن الدین همایونفرح،تهران 4531،جلد اول،بخش یکم ض 651-361 (7)-حافظ در اوج،پرویز خائفی،ادارهء کل فرهنگ و هنر فارس،شیراز،3531 جلد اول ص 412 (8)-حافظ شیرین سخن،محمد معین،بنگاه بازرگانی پروین،تهران،9131،ص 492 (9)-اصالت و توالی ابیات در غزلهای حافظ،مسعود فرزاد،دانشگاه پهلوی شیراز،کانون جهانی حافظشناسی،3531،صص 2101-7101 (01)-فرهنگ واژهنمای حافظ،فراهم آورنده دکتر مهیندخت صدیقیان،چاپ اول،تهران،امیرکبیر، 6631 ذیل کلمه عید فقط در یک مورد عید بدون قرینه بهکار رفته است که به احتمال زیاد مقصود عید فطر است: تا پیش بخت باز روم تهنیتکنان کو مژدهای ز مقدم عید وصال تو ص 618 -------------- (11)-تاریخ زبان فارسی،دکتر پرویز ناتل خانلری،انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،چاپ ششم،4531، جلد 1،ص 931-041 (21)-فرهنگ واژهنمای حافظ،ذیل گل (31)-کلیات سعدی،به اهتمام محمد علی فروغی،ص 33 (41)-دیوان حافظ،به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری،ص 214 (51)-همان جا،ص 855 (61)-همان جا،ص 097 (71)-همان جا،ص 609 (81)-از نامهء دوست ارجمندم آقای دکتر محمود دستغیب بهشتی استاد دانشمند و باذوق دانشگاه شیراز که همینجا از ایشان سپاسگزاری میکنم."