چکیده:
مبحث اشتقاق از شاخه های علم صرف و واژه شناسی است. در این مقاله ضمن معرفی اشتقاق و جایگاه آن در میان دانش های زبانی عربی، گونه های مختلف اشتقاق و ساختار آنها بررسی شده و آراء و نظریات صاحبنظران زبان عربی در باره اشتقاق به بحث گذاشته شده است. علم زبان شناسی و فقه اللغه از دیرباز آن بوده است تا باکشف رازهای زبان و قانون های حاکم برآن و نیز بررسی سیر تطور تاریخ فرهنگ و اثار ادبی در هر زبان فهم ماده ها و واژه ها و در نتیجه فهم فنون آن زبان را آسانتر سازد اشتقاق با ریشه شناسی یکی از شاخه های اصلی علم زبان شناسی است و دانشی تاریخی به شمار می رود که به بنیان و ساختار هر کلمه و اجزای تشکیل دهنده آن به دقت توجه دارد و خود به عنوان علمی مستقل شناخته شده است
خلاصه ماشینی:
"ابو الفتح عثمان بن جنی که در طرح و بسط این نوع از اشتقاق،تلاش بسیاری کرده و نام اشتقاق اکبر را برای آن برگزیده است،در تعریف آن میگوید: «اشتقاق اکبر عبارت است از حمل یک معنای واحد بر ریشهء سه حرفی و جا به جاییهای ششگانهء آن،به گونهای که این ترکیبهای ششگانه و تمام صیغههای آنها در آن معنای واحد،مشترک باشند و اگر برخی از آن صیغهها با آن معنی چندان ارتباط نداشت،باید به گونهای لطیف بین آنها ارتباط برقرار کرد.
53 بحث قلب در زبان عربی-البته نه به گستردگی مباحث ابن جنی-جایگاه ویژه خود را دارد و ضرورت بحث و جستجوی بیشتری بخصوص در متون اصلی و مهم عربی مانند قرآن در آن به چشم میخورد،زیرا:«از راه قلب میتوان وابستگی برخی از واژههای عربی را با یکدیگر نشان داد و چگونگی گسترش واژهسازی را در آن بهتر یافت و نیز از پهلوی هم گذشتن معانی صورتهای مقلوب،معنی برخی از مادهها و واژهها روشنتر خواهد شد.
اشتقاق اکبر یا ابدال لغوی،چنین تعریف شده است: «ارتباط بعضی از مجموعههای سه حرفی با بعضی از معانی به صورت ارتباط عامی که مربوط به اصوات به تنهایی نیست،بلکه به ترتیب اصلی آنها و نوعی که مندرج در ان است بستگی دارد(با توجه به تقسیمبندی براساس مخارج حروف)بیشتر میان کلماتی واقع میشود84که بعضی از حروفشان با بعضی دیگر از کلمات،تقارب مخرج صوتی دارند و یا در تمام صفات مخرجبا هم مشترک و متحدند."