چکیده:
رمان تاریخی، در اروپای قرن نوزدهم، نخستین بار با نگارش وی ورلی اثر والتراسکات متولد شد. این نوع ادبی نوین که در آغاز در انگلستان و به خصوص فرانسه، به سرعت از طریق ترجمه، راه خود را به حوزه زبان و فرهنگ فارسی گشود و به محض فراهم شدن شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در ایران، تقریبا شبیه آنچه در فرانسه رخ داده بود، ایرانیان نیز به تقلید از نویسندگان مشهوری چون ویکتورهوگو، الکساندر دوما و جرجی زیدان به نوشتن رمان تاریخی پرداختند و در طی چند دهه نخست پس از انقلاب مشروطه، دهها رمان تاریخی به زبان فارسی نوشتند. در این مقاله برآنیم تا بدانیم که اولا عنصر ترجمه تا چه حد در پیدایش رمان تاریخی در ایران موثر بوده است؟ دوم اینکه چرا ایرانیان در عصر مورد نظر، بیش از هر کشوری به فرانسه و فرهنگ و ادب آن توجه کرده اند؟
سوم اینکه، دلایل عمده گرایش مترجمان ایرانی در رویکرد به آثار دوما و جرجی زیدان و ترجمه این آثار چه بوده است؟ چهارم اینکه، مترجمان در انتخاب کتاب برای ترجمه چه ملاکهایی را در نظر داشته اند. و بالاخره اینکه، نقش و کارکرد ترجمه های اولیه در شکل گیری و تکوین جریانهای مختلف ادبی و فرهنگی معاصر، به خصوص تکامل نثر فارسی امروز، چه بوده است.
در پایان، ضمن بررسی و تحلیل موارد ذکر شده و تعیین نقش ترجمه در شکل گیری جریانهای ادبی نوین، به این نکته دست یافته ایم که پیدایش رمان تاریخی در ایران، به عنوان یکی از مطرح ترین ژانرهای ادبی در فاصله سالهای نخستین انقلاب مشروطیت و دهه های واپسین، بیش از هر عامل دیگر، از جریان ترجمه تاثیر پذیرفته است و مانند دیگر انواع ادبی نوین فارسی، تابعی است از متغیر ترجمه در ایران.
Historical Novel, a literary form of the 19th century Euroupe, was first
born when Sir Walter Scott wrote his novel entitled "Waverley" and with
the help of some prominent authors such as Hugo and Duma guickly
developed, achiveved its highest degree of perfection and attracted the
attention of many readers of the century.
This new literary form, which was first innovated in England and
especially in France due to the political, social and cultural requirements
of the period before Nappoleon, quickly found its way into Persian
language and culture through translated works. As soon as political, social
and cultural conditions rather similar to those in France were provided in
Iran, the Iranian authors also started to write historical novels by imitating
famous writers like Alexander Duma, Victor Hugo and Georgee Zeidan,
and in the first few decades after the Constitutional Revolution they worte
tens of historical novels in Persian language.
In this paper we have ried to explore:
1- The role of translation in the genesis of historical novel.
2- Why in this period, Iranians have paid so much attention to the
culture and literature of France more than any other country in the world.
3- The factors causing Iranians to be so much interested in the works
of Duma and Gerorgee Zeidan and the translation of theses works
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله برآنیم تا بدانیم که اولا عنصر ترجمه تا چه حد در پیدایش رمان تاریخی در ایران مؤثر بوده است؟دوم اینکه چرا ایرانیان در عصر مورد نظر،بیش از هر کشوری به فرانسه و فرهنگ و ادب آن توجه کردهاند؟ سوم اینکه،دلایل عمدهء گرایش مترجمان ایرانی در رویکرد به آثار دوما و جرجی زیدان و ترجمهء این آثار چه بوده است؟چهارم اینکه،مترجمان در انتخاب کتاب برای ترجمه چه ملاکهایی را در نظر داشتهاند.
دو دیگر آنکه،نویسندگان فرانسوی غالبا در دنیای آن زمان شهرت بسزایی داشتند؛در زبان فرانسوی اشرافیتی نهفته بود؛ انقلاب کبیر فرانسه به فرهنگ این کشور برد چشمگیری بخشیده بود؛ روشنفکران روسیه که در نظر ایرانیان کشوری مترقی و نیمه اروپایی جلوه میکرد،از سبکهای ادبی-هنری رایج در فرانسه تقلید و تمکین میکردند؛ بسیاری از آثار نویسندگان فرانسوی به ترکی عثمانی ترجمه شده بود و ادبیات فارسی قهرا از ادبیات حوزهء روس و عثمانی تأثیر میپذیرفت؛سوم آنکه،برخی از مترجمان این عهد،نظیر سردار اسعد بختیاری،محمد حسن صنیع الدوله،میرزا ابوالقاسم خان سروش و دیگران،وابسته به لژ شرق اعظم فرانسه(گراند اوریان فرانسه)بودند.
(22)دربارهء ادبیات نوین ایران،ص 631؛هدایت الله بهبودی در صفحات دیگر این کتاب،در باب ملاکهای سردار اسعد برای انتخاب متون مینویسد:«تنوع موضوعاتی که در رمانهای ترجمه شدهء حاجی علی قلی خان سردار اسعد بختیاری دیده میشود نشان میدهد که او در امر ترجمهء رمانها، قائل به گزینش نبوده و صرفا شهرت نویسندگان فرانسوی به ویژه الکساندر دوما،استقبال کم و بیش اروپائیان و دیگر جوامع از این آثار و مهمتر از همه،«رمان»بودن این نوشته ها برای برگردان آنها به زبان فارسی موضوعیت داشته است."