خلاصه ماشینی:
"به این معنی که در کتاب تنها به ذکر نام و معرفی مجلات و جرایدی که در محدودهء جغرافیایی ایران انتشار مییافتهاند اکتفا نشده است بل به لطف تحقیق ناصر الدین پروین خواننده در مییابد که در سالهای طلوع روزنامهنگاری فارسی (1780-1896 م)تعداد روزنامههایی که در هندوستان در شهرهایی چون کلکته،لاهور، دهلی،بمبئی،کراچی و مدرس منتشر میشده است از روزنامههایی که در تهران،تبریز، شیراز و اصفهان به چاپ میرسیده بیشتر بوده است(44 عنوان در هند،24 عنوان در ایران) (ج 1،ص 335).
این نکته هنگامی اهمیت بیشتری پیدا میکند که ما بر اساس تقسیم بندی مؤلف در مییابیم،به جز خود ایران پنج حوزهء مطبوعات زبان فارسی وجود دارد که شاید ناشناختهترین آن حتی برای دست اندرکاران فن روزنامهنگاری،روزنامههایی ست که در اروپا و به ویژه در فرانسه منتشر می شده است مانند التودد پیش از انقلاب مشروطه،و آن گاه پس از انقلاب مشروطه برخی از آنان امتداد انتشار روزنامههای ممنوع در دوران استبداد صغیر بودهاند(سه شمارهء صور اسرافیل در ایوردن سویس)و برخی چون اصلاح یا خلافت که در بحبوحهء مشروطه خواهی و مبارزات مشروطه خواهان در اروپا انتشار مییافته است(ج 2،ص 869).
کتاب ناصر الدین پروین این فرصت را به ما میدهد تا فکر کنیم که جدا از ایجاد روابط با جهان متجدد و پیشرفتهء آن روز از طریق مبادلهء سفیر،اعزام دانشجو،افتتاح دار الفنون،تأسیس مدارس جدید و انتشار کتابچههایی چه به صورت مخفی و چه به صورت علنی دربارهء قانون و عدالت یک عنصر مهم در جامعهء برون مرزی و سپس درون مرزی کار تعلیم فکر تجدد و انتشار اندیشههای متجددانه را در سطحی بس وسیعتر از محدودههای روشنفکرانهء آن روزگاران بر عهده داشته است و در بیداری تودهها و آگاه ساختن آنها به حقوق اولیهء خود از تمام عوامل یاد شده و ناشدههای آن گامی فراتر برداشته."