چکیده:
نهج البلاغه کتابی ارجمند و بلند مرتبه و سرچشمهء فصاحت و کان بلاغت است.علی(ع)در گفتار خود دانش و سیاست و معنویت را با فصاحت و بلاغت و گزیدهگویی در هم آمیخته است.در سراسر این کتاب،که به حق لقب«برادر قرآن»به آن دادهاند،لطف تعبیر و حسن ترکیب با زیبایی لفظ و بلندی معنی جمع آمده است.بدان سسبب که گفتار علی(ع)از حقیقت و دانش بیکران سرچشمه میگیرد و پس از کلام خدا و سخن پیامبر(ص)که برترین سخن است،عالیترین اثر را بر جانها میگذارد و همچون قرآن کریم در کانون توجه همگان قرار دارد.این کتاب با حفظ و ضبط و آموزش و اقتباس در میان مسلمانان راه جاودانگی را پیموده و تمام نامآوران عرصههای ادبیات عربی و فارسی را از حکمتهای بیبدیلش سیراب کرده تا آنجا که آثار سعدی شیراز،شاعر نامدار و برتر پارسیزبان در این عرصه،همواره مزین به کلام مولاست و این ویژگی در اشعار او کاملا بارز است.
خلاصه ماشینی:
گفتهء امام یحیی یمنی،نویسندهء الطّراز،مؤید دیگری بر این امتیازات است:«از معانی گوارا و شیوایی سخن او هرخطیبی سیراب شده و به سبک کلام وی هرواعظ گویایی لباس سخنوری پوشیده،زیرا علی(ع)ورودگاه بلاغت و زادگاه آن و ابر پربار فصاحت است»(یمنی،1415 ق،ص 12).
جاحظ،امیر سخن،در برابر سخنان علی(ع)این چنین اظهار ناتوانی کرده:«بعد از قرآن و سخنان پیامبر،هر کلام و خطبه و مقالهای که خواندم و شنیدم توانستم با آن رقابت کنم و بهتر از آن یا مانندش را بیاورم مگر کلمات امیر المؤمنین علی(ع)که هر چه کوشیدم توانایی رقابت با آن را در خود نیافتم»(نهج البلاغه و گردآورندهء آن،همانجا).
ابن ابی الحدید نیز،بعد از نوشتن نامهء 35 نهج البلاغه در جلد چهاردهم شرح خود، با تعجب و شیفتگی میگوید:«فصاحت را ببین که چگونه افسار خود را به دست امام علی(ع)داده و مهار خود را به او سپرده است،نظم عجیب الفاظ را تماشا کن که یکی پس از دیگری با زیبایی خاصی میآیند و در اختیار او قرار میگیرند،مانند چشمهای که خودبهخود و بدون زحمت از زمین میجوشد،سبحان اللّه!جوانی از عرب در شهری مانند مکّه بزرگ میشود،با هیچ حکیمی برخورد نکرده است اما سخنانش در حکمت نظری بالادست سخنان افلاطون و ارسطو قرار گرفته است.
هرخوانندهء با دقتی پس از مطالعهء گلستان و بوستان ناچار خواهد پذیرفت که سعدی محدثی کار آمد و زبردست بوده که سالها در مفاهیم عبارات منقول از پیامبر اسلام(ص)و امیر مؤمنا(ع)اندیشیده و آنها را تا حدّ درک خود بر ضوابط فکری و نتایجی ذوقی خویش منطبق کرده و آنگاه حاصل این امتزاج را در قالب نظم و نثر به جویندگان سخن والا ارائه کرده است.