چکیده:
یکی از پرسشهای پایدار و درعینحال پیچیده در تاریخ تفکر سیاسی بشر،پرسش عدالت است؛به نحوی که همهء اندیشمندان سیاسی در باب آن بحث کردهاند.اما اینکه عدالت یا امر عادلانه چیست و یا به چه نوع تصمیمی،تصمیم عادلانه اطلاق میشود،همواره با پاسخهای متفاوتی همراه شده است.در عین حال، عدالت به عنوان مقولهای فراتاریخی،مسئلهء پایای ادیان الهی و به ویژه اندیشهء اسلامی نیز است.در اندیشهء اسلامی عدالت بهخودیخود از چنان اهمیتی برخوردار است که در قرآن کریم و نیز در سنت در باب آن بحثهای فراوانی وارد شده و به دنبال آن به عنوان یکی از پرمناقشهترین مفاهیم دینی همواره مورد واکاوی اندیشمندان مسلمان،اعم از فیلسوف و متکلم و فقیه،بوده است.در مقالهء حاضر مقولهء عدالت از دیدگاه امیر المؤمنین امام علی(ع)بررسی میشود؛به ویژه اینکه ایشان،تنها امام معصومی است که در طول تاریخ اسلام در رأس قدرت سیاسی قرار گرفته و جامعهء اسلامی را با همهء حوادث سیاسی پیچیده و شکافهای گستردهء آن،رهبری کرده است.
خلاصه ماشینی:
"در این میان،مبانی فکری شیعه،عدالت را بهعنوان یکی از اصول دینی و مذهبی خود قرار داده و فرهنگ تاریخی و اعتقادی شیعه همواره آن را جزء جداییناپذیر خود قلمداد کرده است و نه تنها رسالت انبیای الهی و پیامبر اسلام(ص)و ائمه اطهار(ع)را در چارچوب عدالت گستری توضیح میدهد بلکه شهر آرمانی خویش را نیز که با ظهور حضرت حجت(عج)محقق خواهد شد،صرفا در پرتو مقولهء عدالت ترسیم میکند.
درحالیکه امام علی(ع)در رأس قدرت سیاسی قرار دارد و امکان بهرهبرداری از همهء امتیازات آن را در اختیار دارد،ولی با پرهیزکاری و دنیاگریزی زندگی میکند و فرماندارانش را نیز به پرهیزکاری و دوری از ستم سفارش میکند و حکومت را صرفا امانتی در دست برای احقاق حق قلمداد میکند؛چنانکه به یکی از فرماندارانش میفرماید:عمل(حکمرانی)تو طعمهء تو نیست بلکه آن امانت و سیرهای در گردن تست و خواستهاند تو نگهبان آن باشی برای کسی که از تو بالاتر است(نهج البلاغه،1531،ص 938،ص نامه شماره 5).
اتخاذ چنین سیاستهای عدالتجویانهای توسط امیر المؤمنین(ع)باعث گردید که مخالفهای جدی با وی در طول حکومت انجام پذیرد،اما امام علی(ع)بدون هیچ تردید و مسامحهای به همان نحو که تأکید کرده بود،به دنبال شکلدهی به تغییرات بنیادین و انقلابی در جامعه بود؛چنان که بر این نکته در یکی از سخنان خود چنین تأکید میورزد: «قسم به آن کسی که پیغمبر را به حق فرستاد،محققا وضع کنونی درهم ریخته خواهد شد و آزمایش خواهید شد،آزمایششدنی سخت،و غربال خواهید شد،غربال شدنی بزرگ،و برهمزده میشوید،غربال شدنی بزرگ، و برهمزده میشوید،چون بههمخوردن آنچه در دیگ جوشان است تا اینکه پاییننشینان شما به بالا بیاید و بالانشینانتان به پایین کشیده شوند» (نهج البلاغه،1531،ص 66،ص 61)."