چکیده:
هنرمند،مانند سایر آدمیان،با همهی مراتب ادراک شامل ادراک حسی،خیالی و عقلی سروکار دارد اما از آن جهت که هنرمند است، در آفرینش هنری با ادراک خیالی عمل میکند.در مقالهی حاضر،هم موقعیت ادراک خیالی در نظام ادراکی آدمی،و هم عالم خیال،که متمایز از قوهی خیال و امری هستیشناختی،در نظام هستی است،مورد بحث و نقد محتوایی قرار گرفته است.تفاوت میان خیال از منظر معرفتشناسی و خیال از منظر هستیشناسی در حکمت اسلامی تحت دو عنوان متمایز خیال متصل و خیال منفصل شده است که از کلیدهای فهم هنرمندی و آفرینش اثر هنری است. نقد و تمایز زمان آفاقی و زمان انفسی نیز که در تفسیر بسیاری از حقایق دینی راهگشا است،بخش دیگری از مباحث این مقاله را تشکیل داده است. این مقاله همچنین به معرفی و بررسی دیدگاههای شیخ اشراق، ابن عربی و مولوی دربارهی خیال پرداخته و از نظر محتوایی این دیدگاهها را مورد تحلیل قرار داده است.در پایان نیز تأثیر مباحث خیال در نقد و تمایز هنر قدسی از هنر دنیوی مورد مداقه قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
رحیم خوشنظر* نقد محتوایی عالم خیال چکیده هنرمند،مانند سایر آدمیان،با همهی مراتب ادراک شامل ادراک حسی،خیالی و عقلی سروکار دارد اما از آن جهت که هنرمند است، در آفرینش هنری با ادراک خیالی عمل میکند.
درک محتوا،مخاطب را به مفاهیم و معانی پنهانی هدایت میکند»(آیت اللهی،4831،ص 85) در این مقاله سعی شده است بیشتر نگاهی که دکتر آیت اللهی در کتاب شیوههای مختلف نقد هنری دربارهی نقد محتوایی مطرح کردهاند دنبال شود،نه نگاهی که دکتر عبد الحسین زرینکوب در کتاب آشنایی با نقد ادبی در ارتباط با نقد معنی عنوان کردهاند و مقصود از نقد معنی را فقط این دانستهاند که«منتقد باید کشف کند آیا شاعر و نویسنده معنی و مطلبی را که در خاطر داشته است به اقتضای احوال،درست و روشن بیان کرده است یا نه؟»(زرینکوب،6731،ص 921)و نه حتی با زاویهی دیدی که آقای علی اصغر قرهباغی در کتاب هنر نقد دربارهی نقد محتواگرا دارند و نقد محتواگرا را به سه گونه تقسیم میکنند و قائلاند به اینکه«تاریخنگار، نقد تاریخی مینویسد،ایدئولوژیست به نقد سیاسی-اجتماعی میپردازد و دلمشغولی روانکاو،نقد روانشناختی است.
»(قرهباغی،3831،ص 381) با نظر به اینکه همهی این نگاهها در جای خود درست است اما این مقاله میکوشد محتوای عالم خیال را براساس حقایقش برملا سازد،بلکه بیشتر با تفسیر سروکار دارد آنچه که کالین لایس در کتاب نقد هنر به آن اشاره میکند:«تفسیر به معنای تعیین چارچوب معنایی اثر.
در این مقاله به منظور شناخت هرچه بیشتر عالم خیال،دیدگاههای شیخ اشراق،ابن عربی و مولوی دربارهی خیال مورد تحلیل و نقد محتوایی قرار گرفته است.