الهیات خاص در فلسفه ابن سینا

"بو علی در اشارات و تنبیهات پس‌ از اثبات توحید،تحت عنوان«فائده»بهمین موضوع‌ می‌پردازد: «فائدة:اعلم من هذا ان الاشیاء التی لها حد نوعی واحد فانما تختلف بعلل اخری و انه اذا لم‌ یکن مع الواحد منها القوة القابلة لتأثیر العلل-و هی‌ المادة-لم یتعین الا ان یکون فی طبیعة من حق‌ نوعها ان یوجد شخصا واحدا و اما اذا کان یمکن فی‌ طبیعة نوعها ان تحمل علی کثیرین فتعین کل واحد بعلة فلا یکون سوادان و لا بیاضان فی نفس الامر اذا کان‌ لا اختلاف بینهما فی الموضوع و ما یجری مجراه»2 بر مبنای مطالب فوق از آنجا که حق تعالی اولا حقیقت مجرد تام و فوق تمام است و ثانیا ماهیت او عین‌ حقیقت وجوب وجود می‌باشد و ثالثا هیچیک از ملاکهای کثرت در او راه ندارد؛پس مشارک و ند نداشته و «واحد»می‌باشد: «فاذن لا یکون له مشارک فی معناه فالاول لا ندله»3 «نکته» با تأمل در این برهان می‌توان گفت که این برهان متوقف‌ بر دو مطلب است؛یکی اینکه واجب الوجود مادی نیست‌ و دیگر آنکه وجوب وجود حقیقت و معنی واحدی است. حال می‌گوییم اگر چند واجب الوجود داشته باشیم که‌ وجه تمایز آنها به عوارض باشد،یا این لواحق لازمهء وجوب وجودند که در اینصورت باید همهء واجب‌ الوجودها در آن اتفاق داشته باشند و این خلاف فرض‌ است و یا از ناحیه وجوب وجود نیستند و از ناحیهء سبب‌ دیگری می‌باشند که در اینحال اگر آن سبب خارجی‌ نباشد،آن امور نخواهند بود و در نتیجه تمایزی بین‌ واجب الوجودها حاصل‌ نمی‌شود و همهء آنها یک‌ ذات خواهند بود و یا اینکه‌ هیچ واجب الوجودی محقق‌ نخواهد بود."