چکیده:
با توجه به سیر مسئله در بستر علوم عقلی اسلامی روشن میگردد که محقق شریف،مسئلهء بساطت و ترکب مشتق را اولین بار که مطرح کرد بهیچوجه نگران آن نبود که آیا مشتق بر مصادیق مبدأ اشتتاق خود صدق میکند یا خیر،بلکه صرفا میخواست در این جهت سخن بگوید که آیا در تعریف مثلا انسان میتوان به لفظ واحدی مثل ناطق و ضاحک اکتفا شود یا نه.و طرح این مسئله به خاطر مبنائی بود که در فکر اتخاذ شده بود که برای تحصیل مجهول از معلوم(فکر)ترتیب اموری لازم است و لااقل آن دو امر معلوم است و لذا میخواست بداند که آیا الفاظ مشتقات حاوی آن،دو امر معلوم میباشد تا بتوان به آن اکتفا نمود یا بسیط است تا کافی نباشد. تحول مسئله به اینکه آیا مشتق بر مبدأ اشتقاق حمل میشود؟توسط محقق دوانی بوده که متأخر از وی میباشد و چون محقق شریف مسئله بدینگونه طرح نکرده لذا دوانی برای اولین بار به میان کشیده که بعدها میتوان گفت از یک جهت محور اصلی بحث اصالت وجود میان شیخ اشراق و ملا صدرا قرار گرفته،و ژرفنگریهای اصولیین انصافا آن را به کمال دقت و اصل نموده است.ولی جای تردید نیست که اکثر مباحث متأثر از نظریه صدر المتألهین میباشد و افزون بر آن چندان چیزی نیست
خلاصه ماشینی:
از سویی،مفهوم شیء از معقولات ثانیه فلسفی است3و از ماهیات محسوب نمیشود و لذا از اقسام کلیات خمس خارج است و یک عرضی عام و ذاتی باب برهان تمامی موجودات محسوب میگردد و بهیچوجه بیانگر ذاتیات نوع نمیتواند باشد و اگر مصداق شیء در معنای مشتق اخذ گردد لازم میآید که بسیاری از قضایای ممکنه به قضایای ضروریه منقلب گردد چرا که وقتی میگوییم«الانسان کاتب»، جهت قضیّه در اینجا جهت امکانی و قضیه از اقسام قضایای ممکنه بامکان خاص میباشد،یعنی نه وجود محمول برای موضوع ضروری است و نه عدم آن.
چرا که ببداهت عقل میدانیم که در توصیف،تکرار موصوف وجود ندارد،و در حالی که اگر موصوف داخل در مفهوم آن بود (4)-در اسفار،ج 1 ص 24 و نیز در المشاعر تصحیح کربن بهمین صورت است ولی در شفا تصحیح بدوی بصورت زیر آمده است:ان ماهیته هی مثلا انسان او جوهر آخر.
ضمنا این نکته ناگفته نماند که میان کلام محقّق شریف و دوانی از این نظر تفاوتی روشن وجود دارد که محقق شریف بخاطر حلّ مشکل تعریف در منطق موضوع بساطت و ترکیب مشتقات را مطرح نموده و به هیچ وجه بر اینکه«آیا مشتقات بر مبادی خود حمل میشوند یا خیر؟»نظری نداشته است.
میان کلام محقّق شریف و دوانی از این نظر تفاوتی روشن وجود دارد که محقق شریف بخاطر حلّ مشکل تعریف در منطق موضوع بساطت و ترکیب مشتقات را مطرح نموده و بهیچوجه بر اینکه آیا مشتقات بر مبادی خود حمل میشوند یا خیر،نظری نداشته است.