چکیده:
ازنظر حکمای اسلامی ، نفس دو نوع فعالیت دارد ، نوع اول ، فعالیت بیواسطه نفس است که در اصطلاح فلسفه اسلامی فعل قیومی نامیده می شود و ما می توانیم در مقابل آن Emanation را قرار دهیم . در این نوع فعالیت ، فعل از نفس صادر می شود ، به گونه ای که میان صادر کننده (نفس)و صادر ( محصول فعل آن ) هیچگونه واسطه ای وجود ندارد . صادر کننده همواره حضور دارد و به محض غیبت ، صادر ، معدوم مطلق می گردد. وقتی انسان صورت یک برج صد طبقه ای را در ذهن متصور میکند ، برج ذهنی ، صادر نفس است و نفس در ظرف وجود آن حضور دارد و به محض غفلت و ترک توجه ، اثری از برج باقی نخواهد ماند .نوع دوم فعالیت های نفس ، اموری است که در خارج از ذهن تحقق می یابند .مثل طرحی یک مهندس برای یک ساختمان ارائه میدهد .درست است که اصل طرح از نوع فعالیتهای دسته اول یعنی افعال بیواسطه نفس است . و در ذهن او وجود یافته است ولی صورتی که در خارج به عنوان طرح منعکس شده از دسته دوم است ، بدین منظور که نفس مهندسی در بقاء آن حضور نخواهد داشت و حتی اگر او از میان برود طرح به جای خود باقی است . با توجه به دو نوع فعل نفس ، به ضرورت منطقی باید دو نوع موضوع را نیز بپذیریم . یکی موضوع داخلی Subjective Object و دیگری موضوع خارجی Objective Object.ملاصدرا این تقسیم راتحت عنوان معلوم بالذات و معلوم بالعرض بیان داشته است .یکی دیگر از خلاقیتهای نفس ، درک کلیات است و بالاخره هنر، که از مظاهر زیبای خلاقیت نفس آدمی است و از روزگاران بسیار قدیم مورد توجه حکمای یونان باستان بوده و معارف اسلامی نیز بدان پرداخته ست.