چکیده:
در وسط دیوار در آمد. که دور آن را با حاشیههای کتیبهای،شامل نام خداوند و آیاتی از قرآن مجید زینت میبخشیدند.به طوری که یکی از زیباترین قسمتهای مسجد گردید. و هنرمندان نیز با خلوص نیت و به امید پاداش اخروی،محراب را مزین به انواع هنرهای معماری،و خطاطی،و گچبریها و کاشیکاریهای زیبایی نمودند که هر بینده را به اعجاب وامیداشت.محراب،از حرب به معنی جایگاه جنگ با شیطان و هوای نفس است.در میانهء دیوار قبلهء مسجد جای دارد،تا نمازگزاران را به سوی کعبه رهنمون باشد. کلمهء محراب،چهار مورد در قرآن مجید آمده است،که به معنی منزلگاه و عبادتگاه و جایگاه نماز به کار برده شده است.و این کلمه در ادبیات فارسی نیز جایگاه خاصی دارد،و به معنای قبله و جایگاه نماز،و به منظور تشبیه ابروی یار، به کمان و قوس بالای محراب به کار برده شده که از تقدیس و جاذبه نیز برخوردار است. محراب،پیشینهء بس دیرینه دارد،که به عنوان جایگاه عبادت و قبلهنمای مسجد در دیوار قبله خودنمایی میکند. و مسجد الحرام،که قلب آن«کعبه»است،نیازی به محراب ندارد تا قبله بدان مشخص گردد.زیرا در هر جای مسجد که به نماز ایستند،رو به کعبه که قبلهء آمال و آرزوی هر مسلمان است،خواهد بود ولی در مساجد و سایر جاها و سرزمینهای اسلامی،برای آنکه در دعا و نماز رو به کعبه باشند،به طرف محراب که رو بدان سوی است نماز میخوانند. سابقهء دقیق محراب مسجد مدینه،روشن نیست.آنچه مسلم است،در زمان خود پیامبر اکرم(ص)مکانی به نام محراب تعبیه نشده بود.و بعدها در دوران خلفاء اقدام به ساختن محراب شد که بیشترین اقول،آن را به زمان ولید بن عبد الملک نسبت دادهاند. مسلمانان،در سرزمینهای مفتوحه،و قربانگاه مسیحیان،محرابی در جهت قبله میساختند تا شکل و حالت مسجد را پیدا نماید،و همه بسوی کعبه دعا و نیایش کنند. و اگر مسجدی نو میساختند،از همان ابتدا در دیوار قبله،محراب را که نمادی از کعبه بود تعبیه میکردند. در ابتدا،برای ایجاد محراب،یک گودی به نشانهء جهت کعبه در دیوار قبله ایجاد میکردند.کمکم محراب تطور یافت و به صورت قوسها و کمانهایی گود
خلاصه ماشینی:
"در تفسیر المنار ذکر شده است که محراب جلو نمازگاه و به طور مطلق صدر مجلس را گویند،به گفتهء ابن حریر،محراب جایی است که با پلکان به آن میتوان راه یافت،محراب از نظر اهل کتاب به همان قربانگاه تعبیر شده است و نیز میگویند:مقصورهای است در جلو عبادتگاه که دری دارد و به وسیلهء پلکان کوچک چند پلهای به آن میتوان وارد شد و کسی که در آن باشد از نظر مردم پنهان و پوشیده است3.
1ابن بطوطه میگوید:«مسجد کوفه دارای آثار قدیمه و متبرکهای است که از جمله مقابل محراب از طرف راست اتاقی است که میگویند مصلای حضرت ابراهیم خلیل بوده و نزدیک آن محرابی وجود دارد که گرداگرد آن را به وسیلهء چوبهای ساج بلند گرفتهاند و آن محراب علی بن ابی طالب(ع)بود که ابن ملجم شقی در همینجا بر سر آن حضرت زخم زد و مردم برای نماز به آن محراب میروند»2.
نویسندهء کتاب«معماری اسلامی»دربارهء هدف از ایجاد محراب در مسجد مینویسد:«به عقیدهء ما محراب دارای مفهوم نمادی بسیار ناب و ژرفی است اما این بدعت از نظر فقهای مدینه جز به عنوان نمادی از حضور پیامبر در این نقطه از خانهء او قابل توجه نبوده، بنابراین محراب فقط نمایانگر حضور پیامبر و شخص او بود و نه نشانگر یک صدر کوچک که جهت تعیین و بزرگداشت جای استقرار خلفا یا ائمه ساخته شده باشد...
مسجد ورامین نیز که در سالهای 227-627 هجری در زمان ابو سعید پسر الجایتو بنا شده است،از جمله محرابهای مشهور با تزئینات کاشیکاری و سفال لعابدار است سه محراب در مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع)در مشهد میباشد که ساخت محمد بن ابی طاهر است 216 هـ51/-6121 م."