چکیده:
ابتلا از سنتهای قطعی و مسلم الهی است که به منظور ظهور و بروز صفات درونی انسانها صورت میگیرد.ابتلای خداوند به دلیل کشف مجهول نیست،بلکه مراد ظهور افعال بندگان است؛چرا که خداوند با اتکای به علم خود کیفر نمیدهد، بلکه پاداش و عقاب براساس عمل انسهاست. خداوند متعال با امر و نهی و تشریع احکام و تکالیف،رویدادها و حوادث اخیر و شر،انسان را به میدان امتحان میکشاند و براساس نتیجه آن امتحان،وی را با عقاب یا ثواب میدهد و چون در امتحانات الهی صبر و شکیبایی از فضائل مهم به شمار میرود و فضیلتهای انسانی هم بر اثر اعمال اختیاری او تحصیل میشوند؛لذا اگر انسان را قدرت انتخاب و اختیار نبوده،امتحان و ابتلای او از حکمت بیانتهای پروردگار به دور بوده. در این جا،علاوه بر بحث راجع به لغت«ابتلا»و کاربرد آن در قرآن،اشارهای نیز به آثار و نتایج پربار ابتلا،علت و فلسفهء ابتلا،ارتباط علم الهی با ابتلا،ابزار ابتلا و کسانیکه در قرآن کریم مورد ابتلا قرار گرفتهاند،با استفاده از آیات الهی،احادیث و روایات شده است.
خلاصه ماشینی:
"شیخ طوسی ذیل آیه:« ان الذین یغضون اصواتهم عند رسول الله اولئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی »2،میگوید:یعنی خداوند به منظور خالص نمودن تقوایشان چون امتحان کنندگان با آنها معامل میکنند،همچنان که طلا را به خاطر خالص نمودن به کوره میبرند3اما صادق(ع)در تفسیر آیهء« احسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لا یفتنون »4میفرماید:یفتنون کما یفتن الذهب یخلصون کما یخلص الذهب و5و در آیه 141 سورهء آل عمران میخوانیم « و لیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین » در این آیه به یکی دیگر از نتایج طبیعی شکست جنگ احد اشاره شده است و آن این که این شکستها،نقاط ضعف و عیوب انسان را آشکار میسازند و وسیلهء مؤثری برای شستشو و پاکیزه نمودن این عیوبند.
او غیب آسمان و زمین را با علم و بیانتهایش میداند؛این آزمایشها نوعی تکامل، سازندگی،پرورش و تربیت است و این سنت دائمی پروردگار برای شکوفایی استعدادهای نهفته بشر و در نتیجه پرورش بندگان صورت میگیرد،همان گونه که سربازان را برای این که رشد نظامی بیابند و به قولی آبدیده شوند،با مانورهای سخت و تمرینهای مشکل آموزش میدهند تا نیروی جنگی نیرومند داشته باشند یا در معرض آزمایشهایی چون گرسنگی،تشنگی،گرما و سرما قرار میدهند تا تحمل سختیها در روزهای جنگ و اسارت بر آنان آسان گردد،خداوند باری تعالی هم بشر را میآزماید،تا مؤمنان آبدیده شوند و در طوفان حوادث خود را بسازند و دگیر بندگان،در این ابتلائات خوی و خصلت باطنی خود را بروز دهند؛زیرا نیتها و صفتهای درونی انسان نمیتواند به تهایی معیار و ملاک ثواب و عقاب الهی باشد، مگر آن که آن صفات و نیات در لابهلای اعمال انسان بروز نماید و خودنمایی کند."