چکیده:
از آن جا که یکی از مباحث مطرح و راهگشا در بررسی تاریخ فرق اسلامی و کلامی،آشنایی با علل اختلاف و تشعب و تکثر است اسلامی پس از رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص)است؛لذا در این نوشتار سعی شده است عوامل عمدهء اختلافات فرقهای و مذهبی و کلامی و فقهی روشن و معرفی گردد،و به علل ظهور فرق اسلامی و مکاتب کلامی نیز پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
"چرا بعد از پیامبر(ص)فرقهها و مذاهب متعدد یکی پس از دیگری پیدا شد؟ چه عوامل و عللی سبب این همه تفرقه بوده است؟آیا پیدایش این همه مذهب و فرقه از اساس بیجا و نامناسب بوده،یا اینکه دین پدیدهای عادی،و ناگزیر و ضروری بوده است؟ آیا راهی وجود داشت که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)همهء مسلمانان به نوعی وحدت کلمه دست یابند و هیچ گونه اختلاف و تفرقی حاصل نشود؟و یا این که در هرصورت،دیر یا زود چنین امری به وقوع میپیوست؟ بررسی علل ظهور فرق و مکاتب کلامی و مذاهب اسلامی و آشنا شدن با اسباب ظهور فرق،ما را با واقعیتهای تاریخی آشنا میسازد و آمادگی ذهنی و روحی لازم را در ما ایجاد میکند تا بدانیم بروز چنین اختلافاتی،امری عادی و طبیعی و برای رشد و پویایی فکر و اندیشهء جامعه لازم و ضروری بوده است و اصولا به این اختلافات نباید با دیدی منفی و طرد کننده بنگریم.
1 هرچند خلفای عباسی،بر اثر زمینههایی که علویان به وجود آورده بودند،و بر اثر خلافکاریهای بنی امیه و بیزار شدن مردم از آنها و گسترش نارضایتیها و سوء استفاده از احساسات دینی و عشق مردم به پیامبر(ص)و اولاد او،به حکومت و خلافت رسیدند و تا حدی زمینه برای تجدید حیات و تجدید فرهنگ اسلام به وجود آمد،ولی آنها پس از مدتی همان شیوه و راه امویان را احیا کردند؛وقتی مردم متدین و مسلمان به حقیقت و باطن حاکمان عباسی آگاه شدند،دوباره نزاعها و درگیرها و دستهبندیها شروع شد و این عامل به علاوهء عوامل دیگر موجب شد تا فرقهها و تشعبهایی در اسلام و در مذهب شیعه تحقق یابد و این انشعابها بعد از امام صادق(ص)شدت بیشتری پیدا کرد."