چکیده:
نامهای جغرافیایی مجموعهء بزرگی از واژگان هستند.این نامها که در طول قرنها پدید آمدهاند،جاینام (Toponym) نامیده میشوند.بررسی جاینامها از آن روی اهمیت دارد که میتواند در آشکار ساختن بسیاری از حقایق تاریخی پنهان که جز نام،اثری از آنها به جای نمانده است پژوهشگران را یاری دهد. جاینامها بهعنوان واحدهای زبانی در معرض همهء تغییراتی هستند که در حوزهء زبان روی میدهد.در بررسی جاینامها کوشیده میشود برپایه روشهای زبانشناسی تاریخی-تطبیقی و با توجه به اطلاعات تاریخی و جغرافیایی مربوط به مکانها،ریشهشناسی جامعی از این واژگان عرضه شود.
این مقاله به بررسی تاریخی-ریشهشناختی دو جاینام«نهاوند»و«آدراپانا» در استان همدان پرداخته است.نتیجه این بررسی نشاندهندهء ارتباط میان جاینام باستانی نسا و نام شهر نهاوند و کمک به آشکار شدن مکان جاینامهای باستانی نسا و آدراپانا در سرزمین ماد است که از دیدگاه باستانشناسی و جغرافیای تاریخی نیز اهمیت دارد.
Geographical names، referred to as ‘toponyms’، make a large set of lexemes gathered over centuries. To study toponyms is important since they provide good clues about many historical facts from which nothing has been left، except a few names.
As linguistic units، they are exposed to any change that may occur in a language. The study of toponyms، based on the methods of historical-comparative linguistics، and using historical and geographical information provides their comprehensive etymology.
The present article is a historical- etymological survey of two toponyms in Hamedan province: ‘Nahavand ‘ and ‘Adrapana’. According to the findings of the research، the ancient toponym of ‘Nesa’ ، and the city ‘Nahavand ‘ are related to each other. This helps to locate ancient ‘Nesa’ and ‘Adrapana’.، which are of archeological and historical-geographical importance.
خلاصه ماشینی:
فصلنامه علمی-پژوهشی«پژوهش زبان و ادبیات فارسی» شماره پانزدهم،زمستان 1388:174-159 تاریخ دریافت:27/11/1387 تاریخ پذیرش:22/04/1388 بررسی ریشهشناختی دو جاینام در استان همدان (نهاوند و آدراپانا) محمد مهدی احدیان* چکیده نامهای جغرافیایی مجموعهء بزرگی از واژگان هستند.
نتیجه این بررسی نشاندهندهء ارتباط میان جاینام باستانی نسا و نام شهر نهاوند و کمک به آشکار شدن مکان جاینامهای باستانی نسا و آدراپانا در سرزمین ماد است که از دیدگاه باستانشناسی و جغرافیای تاریخی نیز اهمیت دارد.
همچنین بخشی از آنچه تاکنون دربارهء ریشهشناسی جاینامهای ایران به دست داده شده است،غیرعلمی و در بسیاری موارد همراه با تعصبات گوناگون بوده است،این مقاله بر آن است تا با رویکردی نوین به جاینامشناسی،برپایه منابع معتبر زبانشناختی و تاریخی،ریشهشناسی عالمانهای برای این دو جاینام مطرح کند.
این فرمان که بر تخته سنگی مرمرین نوشته شده بود از فراز تپه کنار شهر نهاوند یافته شده است(واندنبرگ،1379:90).
اذکایی هم همین معنی را آورده و«نها»یا«نیها»را به معنی پیش و فرا روی گفته اما«وند»را پسوند نسبت در زبانهای ایرانی دانسته است با این احتمال که در نامگذاری نهاوند وضع آن نسبت به شهر باستانی همدان در نظر بوده است (اذکایی،1380:113).
آنگونه که از این نام برمیآید بازیگربان< فارسی باستان(به تصویر صفحه مراجعه شود)،در دوران اشکانیان(و احتمالا پیش از آن)گمرکخانه بوده است.
درصورتی که نام آدراپانا مستقیما از فارسی باستان(به تصویر صفحه مراجعه شود)«دارنده حمایت[الوهیت]آتش»مشتق شده باشد،نشان میدهد این مکان در مکتب دینی هخامنشی نیز اهمیت داشته است.
این فرض که آدراپانا در این مسیر بوده است ما را به شمال غربی شهر اسدآباد و جایی که امروزه تپه باستانی خاکریز در آنجا قرار دارد،رهنمون میسازد.