چکیده:
همواره از عصر مشروطه به عنوان نقطهء عطفی در تاریخ معاصر ایران یاد شده است.در این عصر جامعهء ایرانی در ابعاد مختلف دستخوش دگرگونیهایی گردید.در عرصهء هویتی نیز دگرگونیهایی در عناصر هویتبخش ایرانی به وجود آمد.زبان و ادبیات فارسی به مانند ادوار پیشین نقش مهمی در بازسازی و تعمیق بخشیدن به هویت ملی ایرانیان در تاریخ معاصر داشته است.مقالهء حاضر درصدد است با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا،میزان توجه به مؤلفههای هویت ملی را در دیوان عارف قزوینی مورد تحلیل و تبیین قرار دهد.بدین منظور،مؤلفههای هویت ملی شامل ارزشهای ملی،ارزشهای دینی و فرهنگ غربی،با بهرهمندی از متغیرهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتهاند.یافتههای این بررسی نشان میدهد عارف قزوینی در دیوان خود توجه ویژهای به شاخصهها و عناصر هویتبخشی ایرانی داشته است.علی رغم دگرگونیهای به وجود آمده در عناصر هویتبخش ایرانیان در عصر مشروطه،ارزشهای ملی جایگاه خویش را در هویتبخشی به ایرانیان حفظ نموده است.
خلاصه ماشینی:
"نمونههایی از ابیاتی که نمایانگر این شاخصهها هستند را در ادامه ذکر میکنیم: گفتیم مطرب الحمد که در کشور خویش آن وظیفه که مرا هست ادا خواهم کرد (ص 229) چو گشت محرم بیگانه خانه،به در گو کفن بیار که نامحرم است پیرهنم (ص 236) دور فرعونی اشراف در ایران بگذشت خبر معجزهء موسی عمران نرسید (ص 263) دل است کعبهء آمال و مجلس شورا چو این خراب شد آن کعبه را خراب مکن (ص 268) عارف دخالتهای انگلیس را در امور داخلی کشورهای اسلامی چنین مورد شماتت قرار داده است: بروح عالم اسلام زین جهت کاری که کرد طفل به گنجشک کنده پر نکند (ص 269) عارف در تصنیفی زیبا،بین ارزشهای مشروطیت و ارزشهای دینی پیوند مناسبی برقرار کرده است: یوسف مشروطه ز چه برکشیدیم آه که چون گرگ خود او را دریدیم (ص 269) نمودهای شیعی نیز در دیوان عارف با فراوانی 32 ملاحظه میشود: به نام همت مولا به نقش بیرنگی خوشم به عشق علی در خیال ارشادم (ص 276) مراست رای کز این بعد انتخاب کنند وکیل خولی و شمر و سنان و حرمله را (ص 221) باز از افق هلال محرم شد آشکار باز ابر گریه خیمهفکن شد به جویبار (ص 77) وجود نمادها و مظاهر شیعی در دیوان عارف نشان میدهد که این شاعر ضمن تأکید بر این عناصر،به عنوان بخشی از هویت ایرانی-اسلامی جامعهء ایرانی،با تمسک به عناصر اصیل شیعی،آزادیخواهان مشروطه را به کمالجویی در سایهء این عناصر فرامیخواند."