چکیده:
افراد هویت ملی را از طریق اجتماعی شدن بهدست میآورند،آن را جزئی از شخصیت خود میسازند و در موقعیتهای مناسب از آن استفاده میکنند.ساز و کار تکوین هویت ملی برعهدهء آموزش و پرورش و به ویژه برعهدهء محیط جامعهای به نام مدرسه است.عوامل متعددی در شکلگیری هویت ملی مؤثرند از جمله:تعاملهای اجتماعی موجود در مدرسه همانند تعاملهای گفتمانی،معطوف به قدرت،صمیمی (عاطفی)و مبادلهای،فضای نمادین مدرسه و همکلاسیها.در این پژوهش هویت ملی در سه حیطهء شناختی،عاطفی و رفتاری بررسی شده است.
در رویکر نظری این تحقیق از اندیشههای صاحبنظرانی چون هابرماس، پارسونز،کلمن،هومنز و بلاو بهره گرفته شده و در مقولهء تکوین هویت ملی به اندیشهء جنکینز توجه گردیده است.
روش تحقیق پیمایشی،و ابزار جمعآوری اطلاعات،پرسشنامه است.برای انجام پژوهش،نخست اعتبار و روایی ابزار تعیین شد و سپس در جامعهء آماری دانشآموزان پایهء سوم و پیشدانشگاهی چهار ناحیهء شهر شیراز با نمونهء 470 نفر با روش نمونهگیری احتمالی و مطبق خوشهای،به شیوهء تصادفی تحلیل و بررسی شد.
نتایج بهدست آمده از این پژوهش،حاکی از آن است که هویت ملی دانشآموزان قومی است.هویت ملی در حیطهءشناختی در سطح بالاتر و در حیطهء رفتاری در پایینترین سطح قرار دارد.در تکوین هویت ملی تعاملهای اجتماعی مبادلهای عاطفی (صمیمی)و گفتمانی به ترتیب دارای اثر مثبت هستند؛ولی تعاملهای معطوف به قدرت بر هویت ملی،اثر منفی میگذارند.در نهایت هرچه میزان تعاملهای صمیمانه (عاطفی)،مبادلهای و گفتمانی بین اولیاء مدرسه و دانشآموزان بیشتر شود،هویت ملی تقویت میگردد.
خلاصه ماشینی:
"هویت ملی به عنوان بالاترین هویت جمعی،هم زمینهء انسجام درونی بین اعضای خود را فراهم میکند و هم عامل تمایز از جوامع دیگر است و در ادراک فرد از خویشتن نقش مؤثری دارد(محسنی،1375:7-5)؛به طوری که هویتیابی در این سطح نوعی احساس خود جمعی تلقی میگردد که از طریق فرایند جامعه پذیری به واسطهء خانواده،رسانه و مدرسه کسب میشود(شیخاوندی،1379:13) از آنجا که هویت ملی ایرانی جامعترین هویت محسوب میگردد،نوعی احساس پایبندی،دلبستگی و تعهد به اجتماع را فراهم میآورد،توجه به عناصر پدیدآورندهء آن،ضرورت مییابد.
هر چند در این تحقیق،هدف آزمودن نظریهها نیست،اما با تلفیق نظریههایی که توان تبیین مسألهء تحقیق را داشته باشند،دستگاه شناختی ساخته میشود که با نشان دادن دیدگاههای خرد و کلان در بیان واقعیت اجتماعی تکوین هویت ملی دانشآموزان،از طریق فرایند جامعهپذیری در خردهنظام اجتماعی مدرسه براساس نقش اولیاء مدرسه و ابعاد تعاملهای اجتماعی ترکیب متعادلی را پدید میآورد.
این نظر او همواره موضوع و هدف چالش است؛یعنی فرستادن پیام راجع به هویت کافی نیست؛بلکه دیگران باید پیام را بپذیرند تا هویت کسب گردد(جنکینز،1381:41) تعامل بین گروههای دوستان همکلاسی در مدرسه نیز یکی از متغییرهای مستقل است که در شکلگیری هویت ملی دانشآموزان نقش دارد،بهطوری که عضویت خودآگاهانه در گروه به دیگران پیام میفرستد،روابط را رقم میزند(جنکینز،1381: 140)و در نتیجه گروه بر تکوین هویت مؤثر واقع میگردد.
در خردهنظام اجتماعی مدارس مجموعه تعاملها در ابعاد مختلف هویت ملی کاملا مؤثر است،تعامل صمیمی تأثیر بسیار مثبت دارد و در هویت ملی با ترکیب سه بعد حیطهشناختی فضای نمادین مدرسه و در حیطهء عاطفی تعامل مبادلهای و در حیطهء رفتاری تعامل قدرتی بیشترین اثر را داشته است."